Milieu

Klimaattops en deals

Urgenda

• Voor 2030 moet CO2-uitstoot met 48,7 megaton dalen
• 100.000 corporatiewoningen moesten worden verduurzaamd voor 2021
• Binnen twaalf jaar 700 nieuwe windmolens op zee, 500 windmolens op land en 75 miljoen zonnepanelen
• CO2-reductie industrie uitdagender
• Wiebes: CO2-neutrale samenleving mag burger niet met hoge kosten opzadelen
• Voor vrachtwagens komt er een kilometerheffing.

35% van alle verbruikte elektriciteit in Nederland word inmiddels opgewekt door windmolens en bijna 50% van alle stroomproductie is duurzame energie

De voorloper van het huidige klimaatakkoord was het Kyoto-protocol die werd ondertekend op 11 december 1997 en deze gold tot 31 december 2020. In het Akkoord van Parijs werd de bovengrens van 2 graden opwarming ten opzichte van het pre-industriële tijdperk voor het eerst juridisch vastgelegd. Bovendien werd het streven vastgelegd om de opwarming beperkt te houden tot 1,5 graad. Verder werd besloten dat er snel een eind moest komen aan het gebruik van fossiele brandstoffen, aangezien dit een belangrijke oorzaak zou zijn van de overmatige CO₂-uitstoot. Nederland geeft veel meer belastingvoordelen aan bedrijven voor het gebruik van olie, gas en kolen dan gedacht. Het gaat bij die zogenoemde fossiele subsidies om een jaarlijks bedrag tussen de 39,7 tot 46,4 miljard euro. Sinds het Klimaatakkoord uit 2015 hebben de 60 grootste banken ter wereld en de pensioenfondsen naar schatting 4.600 miljard dollar geïnvesteerd in de industrie van fossiele brandstoffen. De mondiale fossiele CO2-uitstoot komt naar verwachting uit op een recordniveau van 36,6 miljard ton. Dat is 1 procent meer dan in 2021, en ook meer dan in 2019, het jaar voor de coronapandemie. Er gaan subsidies naar grote staalbedrijven, de binnenscheepvaart, de glastuinbouw, kolencentrales en olieraffinaderijen. Vliegtuigmaatschappijen betalen in Nederland geen belasting op kerosine en dat levert hen jaarlijks ruim 2 miljard euro op. 

Tijdens de eenentwintigste klimaatconferentie (COP21) van de Verenigde Naties in Parijs, eind 2015, bereikten de bijna 200 deelnemende landen overeenstemming over een bindend klimaatakkoord. Met zo’n 400 privéjets vlogen royals en ‘groene’ ceo’s naar de klimaatconferentie en het Akkoord werd door 20 landen, waaronder Colombia, Irak, Iran en Rusland ook nog eens niet geratificeerd. Eind oktober 2019 hebben uiteindelijk 197 landen ondertekend, en 10 hebben niet geratificeerd of definitief goedgekeurd: Angola, Eritrea, Irak, Iran, Jemen, Kirgizië, Libanon, Libië, Turkije, en Zuid-Soedan.

Op de klimaattopconferentie in Glasgow op 31 oktober 2021, werd besloten dat er uiterlijk in 2030 een einde moet komen aan ontbossing. waardoor er elke minuut een gebied van zo’n 27 voetbalvelden verloren gaat. Ook Brazilië, Rusland, Canada, Indonesië en Congo zegden toe om op termijn te stoppen met ontbossing. Om de belofte waar te maken wordt tot 2025 10,2 miljard euro aan publiek geld uitgetrokken. Daarnaast zal ook 6,2 miljard euro aan privaat geld worden geïnvesteerd. Grote delen van het regenwoud werden al gekapt en ten gelde gemaakt. Het zuidoosten van Brazilië werd deze zomer daarbij ook nog eens geteisterd door de ergste droogte in bijna honderd jaar tijd. Eén van de belangrijkste oorzaken is de toenemende houtkap in de Amazone. Naast het besluit beloofden 28 landen zich te zullen inzetten om de handel van palmolie, soja en cacao aan banden te leggen. Deze industrieën dragen indirect bij aan ontbossing, omdat bomen plaats moeten maken voor deze gewassen.

6 november 2022 was er een wereldtopconferentie in het Egyptische Sharm-el-Sheikh. Onderwerpen waren behalve de opwarming van de aarde onder andere Pakistan waar nog steeds gedeald wordt met de gevolgen van de verwoestende overstromingen en over China waar het sinds het begin van de metingen nog nooit zo heet is geweest. China is dan ook het land met de grootste CO2-uitstoot. De arme landen wilden extra geld om de benodigde maatregelen te nemen, om wat de rijke landen hebben veroorzaakt op te kunnen lossen. De afspraak bij het vorige topoverleg om vanaf 2020 elk jaar honderd miljard dollar beschikbaar te stellen aan arme landen werd niet nagekomen en de vraag is naar nog meer. Nederland heeft daarop de bijdrage verhoogd van 1,25 naar 1,8 miljard euro. Daarvan is ongeveer de helft publiek geld, de rest zijn private investeringen. Nederland wilde nog geen geld steken in het compenseren van klimaatschade. Nederland wil met Oman samenwerken op het gebied van groene waterstof.  Egypte is een politiestaat waar kritische geluiden geen ruimte krijgen (in aanloop naar de top werden al driehonderd activisten opgepakt), en in het zwaarbeveiligde Sharm el Sheikh is dat ook het geval. Voor de weinige toch nog aanwezige activisten was een afgegrendeld demonstratiehoekje gereserveerd, aan de rand van de woestijn.

De jaarlijkse internationale klimaattop, die 30 november 2023 van start ging in Dubai werd niet gehouden in aanwezigheid van president Biden. De voorgaande twee jaren was Biden wel aanwezig. Ieder jaar zijn leiders uit zo’n tweehonderd landen aanwezig, evenals bekende personen zoals koning Charles III van het Verenigd Koninkrijk, Paus Franciscus en Bill Gates. Vijftig olie- en gasconcerns waaronder Shell, ExxonMobil en Saudi Aramco hebben daar beloofd om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen en tekenden hierover een convenant. Ze beloven in 2050 klimaatneutraal te zijn en in 2030 te zijn gestopt met routinematig affakkelen van aardgas bij de productie van olie. Verder willen ze in 2030 de methaanuitstoot naar nul brengen. Chevron en ConocoPhillips en de de grootste olie- en gasbedrijven van China hebben niet meegetekend. Rijke landen stelden ruim 366 miljoen euro beschikbaar voor arme, kwetsbare landen die de impact voelen van weersextremen. 225 miljoen moet komen van de EU. Een einddatum voor fossiele brandstoffen werd niet vastgelegd.

De eerste Afrikaanse klimaattop werd 4 september 2023 gehouden in de Keniaanse hoofdstad Nairobi. Afrikaanse staatshoofden kwamen daar bijeen in voorbereiding op COP28, de wereldwijde klimaattop in november in Dubai dit jaar. De Keniaanse president en gastheer William Ruto liggen er grote kansen mits de beloofde 100 miljard wordt betaald die hen in eerdere tops werd beloofd. In 2020 hebben de ontwikkelingslanden 83 miljard dollar aan klimaatfinanciering ontvangen, maar dat was dus 17 miljard minder. De VN verwacht dat de totale klimaatschade in Afrika tussen de 290 en 440 miljard dollar zal uitkomen. Afrika zou een geschikte bron van zonne- en windenergie zijn en heeft belangrijke grondstoffen die nodig zijn voor de productie voor batterijen en windturbines. Afrika draagt slechts 3 tot 4 procent bij aan de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, maar ervaart wel buitenproportioneel de gevolgen van klimaatverandering.

In het klimaatrapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change van de VN was speciale aandacht voor het versneld afsmelten van landijs op Groenland, Antarctica en gletsjers in gebergten. Dit veroorzaakt dus ook een versnelde zeespiegelstijging. Gletsjers smelten wereldwijd nog sneller dan gedacht. Zelfs als de klimaatdoelen uit het Parijsakkoord worden gehaald, zal bijna de helft aan het einde van de eeuw zijn gesmolten. Bij de huidige opwarming zullen nog veel meer gletsjers verdwijnen, concluderen onderzoekers na een omvangrijk onderzoek dat is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Science. De gletsjers in Zwitserland smelten steeds sneller weg. In slechts twee jaar tijd is 10 procent verdwenen, meldt de Zwitserse Academie van Wetenschappen.

Milieuacties

Actievoerders en milieuactivisten hebben uit protest zeer kostbare schilderijen van Monet, Van Gogh, Da Vinci, Picasso en Botticelli met aardappelpuree en tomatensoep besmeurd, waarna ze zich aan de kunstwerken vastlijmden. De drie activisten die in oktober 2022 de glasplaat en de lijst van het schilderij Meisje met de parel van Johannes Vermeer in het Haagse Mauritshuis besmeurden en beschadigden, kregen in hoger beroep, behalve de drie weken voorarrest geen verdere straf van het gerechtshof in Den Haag. Een straf zou volgens het hof de vrijheid van meningsuiting en de vrijheid van vreedzame vergadering te veel aantasten. Het opleggen van straf zou ontmoedigend kunnen werken op mensen die hun vrijheid van meningsuiting en vrijheid van vreedzame vergadering willen gebruiken door deel te nemen aan een protestactie. De rechtbank had de drie verdachten eerder wel veroordeeld tot twee maanden gevangenisstraf, waarvan een maand voorwaardelijk. Het werkt volgens het hof in het voordeel van de mannen dat ze vooraf goed hadden onderzocht of ze het schilderij zelf niet zouden beschadigen en hadden gecontroleerd of er wel glas voor het kunstwerk zat.

Het RIVM waarschuwde voor slechte luchtkwaliteit door de verschillende paasvuren die worden ontstoken

Ook andere protestacties, zoals het laten leeglopen van de banden van SUV’s en terreinwagens zijn aan de orde van de dag. De acties worden georganiseerd door verschillende milieuactiegroepen. Ze zeggen dat “disruptieve acties” blijkbaar hard nodig zijn om het onderwerp klimaatverandering op de kaart te zetten. De  Belg Wouter Mouton, lid van klimaatbeweging Extinction Rebellion, bond zichzelf  vast aan een doelpaal tijdens een voetbalwedstrijd tussen Anderlecht en AA Gent en lijmde zichzelf later in Brugge vast aan een schilderij van Jan van Eyck. Een maand later deed hij dat nog eens bij Manneke Pis in Brussel. 5 november werd Schiphol het doelwit van acties, waarbij 300 actievoerders werden aangehouden, maar door geblunder van de Koninklijke Marechaussee met identificatie niet werden vervolgd. Ook wordt de A12 met enige regelmaat geblokkeerd door actievoerders. Klimaatactivisten hielden 3 weken lang dagelijks het verkeer in de buurt van het Malieveld in Den Haag geblokkeerd. Demonstranten  zaten verspreid in groepjes op het asfalt, zowel op de snelweg A12 als op een kruising. In totaal zijn er bijna zesduizend arrestaties verricht, maar vrijwel niemand werd bestraft. 30 september werd dag tweeëntwintig van het protest gericht tegen fossiele subsidies. Daaronder vallen alle belastingkortingen en andere regelingen die het gebruik van fossiele brandstoffen bevoordelen. 30 september kregen de activisten ondersteuning van het Duitse Letzte Generation. een actiegroep bekend van demonstraties bij de Brandenburger Tor in Berlijn en de marathon in die stad. Door Extinction Rebellion activisten belaagden 11 oktober 2023 ook de Rabobanken in Utrecht, Rotterdam, Eindhoven, Nijmegen en leeuwaren. Greenpeace en Extinction Rebellion (XR) hadden eerder al bij het hoofdkantoor van de Rabobank in Utrecht een tekst op het dak neergelegd die alleen vanuit de Rabotoren te lezen was: “Rabo verwoest natuur & boer”. Ook stellen ze de bank een ultimatum. Ze eisen dat de Rabobank per direct stopt met het financieren van de industriële landbouw en dat ze de schade vergoeden die ze hebben aangericht. De Rabobank stopt volgens de klimaatbewegingen al jaren miljarden euro’s in het financieren van onder meer megastallen, kunstmest, landbouwgif en de soja-industrie. “In Nederland is ze de grootste financier van de industriële landbouw en ook wereldwijd heeft de bank een verwoestende invloed: zo is de bank de op een na grootste buitenlandse financier van ontbossing in Brazilië. Met als gevolg: wereldwijde natuurverwoesting, dierenleed en mensenrechtenschendingen. De actievoerders werden zondagmiddag verjaagd door  tegendemonstranten die na een oproep op socialmedia besloten de actie zelf dan maar te beëindigen. XR deed een dringende oproep aan hun aanhang om zelf voortijdig stoppen vanwege de agressieve sfeer en de angst voor escalatie. XR blokkeerde de A12 2 oktober voor de 24ste keer. Ook in Gouda werd voor het Huis van de Stad aan de Burgemeester Jamessingel actie gevoerd door enkele tientallen demonstranten van Extinction Rebellion. Extinction Rebellion voert even geen acties meer op de A12 omdat in de Tweede Kamer 10 oktober een motie werd ingediend om fossiele subsidies af te bouwen. Nadat een meerderheid van de 2e Kamer de motie steunde besloot XR dat ze tot de kerst de A12 niet meer zouden blokkeren. XR heeft vervolgens zaterdag 30 december om 12.00 uur de snelweg A10 geblokkeerd ter hoogte van het voormalige ING-hoofdkantoor op de Zuidas in Amsterdam en eiste opnieuw dat de bank stopt met alle financiering van en dienstverlening aan, de fossiele industrie. De klimaatactivisten hebben voor een ‘levensgevaarlijke situatie’ gezorgd op de snelweg. Een kleine 400 demonstranten werden gearresteerd. De actiegroep wilde in de 2e week van januari opnieuw actie voeren maar heeft dit opgeschort naar zaterdag 3 februari. Via marsen door Den Haag willen ze zich verplaatsen naar de tunnelbak bij de Utrechtsebaan, om die vervolgens te blokkeren. Vervolgens wil Extinction Rebellion de snelweg A10 in Zuid vlakbij ING opnieuw blokkeren op zaterdag 24 februari. De A12 was 3 februari 2024 voor de 34e keer al weer aan de beurt. Circa 1000 demonstranten werden aangehouden. De A10-blokkade op zaterdag 30 december, was door de Burgemeester verboden. Desondanks gingen betogers de A-10 snelweg op. Na enkele uren besloot de politie de demonstratie te ontbinden waarbij bijna 400 demonstranten werden aangehouden. Slechts 6 demonstranten hebben een boete gekregen van 200 euro omdat ze op de A10 liepen. Zaterdag 24 februari demonstreerde XR opnieuw op de A10. Na 2 uur trad de politie op en werden 326 actievoerders aangehouden en 31 van hen werden daadwerkelijk gearresteerd en vastgezet. Een groep activisten van Extinction Rebellion (XR) en een Duitse actiegroep protesteerden zaterdagmiddag 9 maart 2024 ook in Maastricht voor beide ingangen van de internationale kunstbeurs TEFAF van beursgebouw MECC. Eerder op de dag blokkeerden dezelfde actievoerders bij Aachen Airport (MAA) tegen privéjets. Zo’n honderd klimaatactivisten van Extinction Rebellion zijn er 6 april 2024 niet in geslaagd om de A12 te blokkeren in Den Haag. 400 demonstranten werden aangehouden en afgevoerd. Eén overgebleven groep ging daarom maar  op de nabijgelegen Zuid-Hollandlaan zitten. Het is de tweede keer in korte tijd dat een klimaatblokkade van XR mislukte. Een week eerder mislukte een poging om de A10 in Amsterdam af te zetten. Bij die actie werden 25 mensen afgevoerd.

Banden van elektrische auto's

Banden van een elektrische auto geven 20 % meer fijnstofsdeeltjes af dan banden van een brandstofauto. De banden en de remmen veroorzaken samen meer fijnstof dan een verbrandingsmotor. Het Britse Emissions Analytics meldt dat per gereden kilometer 4 autobanden gemiddeld 1 biljoen (1000 miljard) ultrafijnstofdeeltjes produceren. Die zijn zó klein dat ze door de longen heen in de bloedstroom en zelfs de hersenen terechtkomen. Elektrische auto’s stoten 20% méér van deze deeltjes uit dan een verbrandingsmotor. Dat komt onder meer doordat het rubber meer te verduren heeft door het hogere gewicht en grotere vermogen van de auto, maar ook doordat elektrische auto’s veelal geleverd worden met sportieve banden die tot een sportieve rijstijl uitnodigen. Dat leidt ertoe dat na drie jaar 39% van de EV-eigenaren hun banden moest vervangen, tegenover 20% van de benzinerijders. Ze moeten dus twee keer zo vaak aan een nieuwe set sloffen, aldus TopGear. Bovendien bevatten autobanden talloze vluchtige organische stoffen, zoals oplosmiddelen. “We hebben aangetoond dat de hoeveelheid vluchtige organische stoffen die vrijkomt 100 keer groter is dan de hoeveelheid die uit een moderne uitlaatpijp komt”, zegt een onderzoeker.

Luchtvervuiling

In Delhi India moeten elk jaar weer de scholen dicht vanwege ernstige smog die honderd keer de limiet van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) overschrijdt. Elk jaar zetten de boeren om de stad heen hun land in brand om de grond weer vruchtbaar te maken voor de wintergewassen. In de deelstaat Punjab waren er begin november meer dan duizend boerderijbranden op één dag. De giftige rookwolken komen grotendeels boven Delhi terecht, meegevoerd door een noordwestelijke wind. Tel daarbij de eindeloze stroom auto’s op van de 33 miljoen inwoners en de uitstoot van de  fabrieken en er ontstaat een giftige cocktail, die de oorzaak is van 1,6 miljoen sterfgevalle in het land. Dat is 18 procent van alle sterfgevallen. Veertien van de twintig meest vervuilde steden ter wereld bevinden zich in Inida. Maar Delhi is niet eens de smerigste stad ter wereld want dat zijn Lahore in Pakistan, Hotan in China en Bhiwadi in India. Delhi staat op plek vier. Marioepol in Oekraïne is ook een van de meest vervuilde steden. In Oekraïne is sprake van ernstige corruptie en een klein aantal superrijke oligarchen die een onevenredig grote politieke invloed hebben. De verouderde fabrieken in het land mogen veel meer giftige, vervuilende dampen uitstoten dan elders in Europa wordt toegestaan.

Nu alle aandacht in de EU en ook van de milieuorganisaties gevestigd is op het verbannen van fossiele brandstoffen, wordt de veel ernstiger vervuiling en milieuschade door “groen vervoer” vergeten

Contrails van vliegtuigen , of de witte strepen waterdamp die vliegtuigen in de lucht achterlaten, zijn al tientallen jaren het onderwerp van complottheorieën. Contrails zijn eenvoudigweg waterwolken die het gevolg zijn van straaluitlaat

"Groen" vervoer

Uit verschillende onderzoeken waaronder die van de Noorse University of Science and Technology (NTNU) blijkt bijvoorbeeld dat grote elektrische wagens zoals de Tesla over hun volledige levenscyclus een grotere ecologische voetafdruk hebben dan kleinere auto’s met een verbrandingsmotor op benzine. Elektrische auto’s hebben naar schatting ruwweg 40% van het platinum en 75% van het beschikbare palladium nodig. Om de accu’s voor elektrische auto’s te kunnen maken, is voor de elektroden ook kobalt nodig. In een enkele auto-accu kan nu nog tot wel 8 kilo kobalt zitten. Alleen al door de nieuwe Tesla accufabriek zal de wereldvraag naar kobalt volgens Volkswagen met 17 procent toenemen. De helft van de geschatte wereldvoorraad van 7 miljoen ton kobalt bevindt zich in de Democratische Republiek Congo (DRC) die ongeveer 65 procent van alle kobalt in de wereld produceert. Jaarlijks gaat het om ongeveer 100.000 ton kobalt. Andere producenten zijn Canada, China, Rusland, Australië en Zambia. Glencore is marktleider in de kobaltproductie. Het concern produceert jaarlijks 28.000 ton kobalt maar daarvan is al 20.000 ton bestemd voor de Chinese markt. De winning van kobalt in de Congo veroorzaakt ernstige mensenrechtenschendingen.  Dat gaat gepaard met uitzettingen, seksueel geweld, brandstichting en mishandeling. Door de grote vraag worden hele gemeenschappen uit hun huizen gezet om het mijnen mogelijk te maken. Zo’n 40.000 kinderen, vanaf vier jaar oud werken dagelijks in de uitgestrekte mijnen van de Democratische Republiek Congo, waar giftig rood stof hun ogen verbrandt en ze het risico lopen van huidziekten en een dodelijke longaandoening. Bijna elke grote fabrikant die elektrische auto’s produceert, koopt zijn kobalt in de verarmde Centraal-Afrikaanse staat. Het is ’s werelds grootste producent, met 60 procent van de wereldwijde reserves. Het kobalt wordt vervoerd naar batterijfabrieken in Azië waar het wordt verwerkt. Terwijl men voor een batterij van een smartphone niet meer dan 7 gram geraffineerd kobalt gebruikt, heeft een elektrische auto 13 kg nodig. De huidige productie is onvoldoende voor de grootschalige geplande overstap naar elektrische auto’s. Met de huidige plannen voor het aantal elektrische auto’s zou Nederland tot wel 4 procent van de globale jaarproductie nodig hebben. Naar verwachting zal de vraag in 2025 stijgen naar een verdrievoudiging tot 222.000 ton. Het gebruik van accu’s in elektrische auto’s levert pas na acht jaar milieuvoordeel op, maar de batterijen blijven maar zo’n zes jaar op volle capaciteit werken. Elke kilowattuur (kWh) aan capaciteit leidt tot 150 tot 200 kilo uitstoot van broeikasgassen. Voor een Nissan Leaf, met een accu van 30 kWh, betekent dit dat al 5,3 ton CO2 is uitgestoten voordat er een kilometer mee is gereden. Daarvoor kun je ongeveer 2,7 jaar in een vergelijkbare benzineauto rijden. 

De prijsgrafieken van de grondstoffen palladium en platinum tonen over vijf jaar een sterk stijgende lijn. Volkswagen investeerde daarom alvast 20 miljard euro in deze sector. Oplaadbare lithium-ion batterijen in elektronica en elektrische auto’s bestaan nu nog voor meer dan de helft uit deze stof.  Maar ook kobalt kan in de toekomst worden vervangen door bijvoorbeeld het milieuvriendelijkere titaandioxide waarmee nu al nieuwe lithiumbatterijen worden ontwikkeld. Alleen al de e-bike industrie produceert circa 100.000 afgedankte lithium-accu’s per jaar in Nederland. Bij het laden via het reguliere stopcontact gaat 12,7 tot 24,2 procent van de stroom verloren. Bij sneller laden dalen de verliezen naar 6,3 tot 9,7 procent.

Een nieuwe vinding bij GEMX van de 77-jarige Turks-Amerikaanse wetenschapper en ondernemer Kenan Sahin, zorgt ervoor dat er in een batterij voor een elektrische auto nog maar 4 procent kobalt nodig is in plaats van 20 procent

Temperatuurstijging en klimaatverandering

De Eerste Kamer heeft 19 december 2023 ingestemd met het tijdelijke klimaatfonds, waarin 35 miljard euro moet komen om de economie te verduurzamen en de CO2-uitstoot te verminderen. Het klimaatfonds kreeg steun van 46 van de 75 senatoren. BBB, PVV, JA21, FVD, SP en 50PLUS stemden tegen. De senatoren gingen ook akkoord met het Nationaal Groeifond van 20 miljard euro voor projecten die op de lange termijn bijdragen aan de economische groei. De Tweede Kamer heeft al geld van het fonds gebruikt om korte termijnplannen te financieren.

In augustus 2021 berichtten wetenschappers nieuwe feiten over de klimaatverandering en de verwachte stijging van de temperatuur en zeespiegel. Het rapport gaat over de gevolgen er van voor mens en natuur, over kwetsbare landen en ecosystemen, en over de mogelijkheden tot aanpassing. In een eerder rapport uit 2014 werd al gemeld dat klimaatrampen onafwendbaar waren en dat de meeste koraalriffen ten dode zijn opgeschreven. De gevolgen van klimaatverandering zijn extremer geworden, zoals de overstromingen in Duitsland, België en Zuid-Limburg, de hittegolven en bosbranden in Californië en de tropische stormen in Madagaskar. Als de temperatuur stijgt tussen de 3,2 en 5,4 graden Celsius dan zal in het ernstigste scenario de zeespiegel tussen de 50 en 80 centimeter stijgen met een aanzienlijke toename van stormen, cyclonen en stormvloeden. De Noordpool zou in de zomer van 2050 ijsvrij kunnen zijn en de klimaatzones schuiven dan met 70 kilometer per decennium op met twee keer zo hoge temperaturen. Hevige regenval en overstromingen hebben in de Dominicaanse Republiek zeker 21 mensen het leven gekost. President Luis Abinader noemt het noodweer de ‘grootste regenval ooit’ in de geschiedenis van zijn land.

Natuurherstelwet

Omdat meer dan 80 procent van de natuur in Europa in slechte staat verkeert werd door Timmermans een plan gepresenteerd. Daarin staat onder meer dat alle Europese landen in 2030 maatregelen moeten hebben genomen om ten minste 20 procent van de beschadigde natuur in eigen land te herstellen. Die gebieden mogen landen onder bepaalde voorwaarden zelf aanwijzen. Zo moet op landbouwgrond meer biodiversiteit komen, moeten steden vergroenen en moet het pesticidegebruik afnemen zodat insecten weer planten kunnen bestuiven. Demissionair minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof) zal in april 2024 onder druk van de Tweede Kamer in Brussel tegen deze Europese natuurherstelwet stemmen. BBB en NSC dienden hiervoor een motie in.

Broeikasgas

In 2030 zal een kwart van de Amazone en driekwart van de regenwouden van Borneo verdwenen zijn. In totaal 170 miljoen hectare. Borneo behoort tot de meest bedreigde gebieden – de helft van het bos is daar de afgelopen twintig jaar gekapt – maar ook in Oost-Afrika, de Mekongregio in Zuidoost-Azië, de Cerrado in Brazilië en het oosten van Australië.

Bossen nemen wereldwijd ongeveer 11 procent van de CO2-uitstoot op en verminderen het broeikaseffect. Alle eerder genoemde klimaattoppen ten spijt wil Polen meer dan 180 duizend kubieke meter bomen kappen in het Bialowieza woud. Het 1500 vierkante kilometer tellende woud is het laatste oerbos van Europa. Het is een restant van het immense bos dat Centraal-Europa tot in de middeleeuwen bedekte en wordt bevolkt door onder meer de grootste bizonpopulatie van Europa. Het woud van Bialowieza op de grens van Polen en Belarus is het laatst overgebleven oerbos van Europa en staat daarom op de Unesco-lijst van werelderfgoed. In het bos leven wisenten (de grootste populatie van Europa), wolven, lynxen en andere zeldzame of bedreigde diersoorten. Al vanaf 2016 voerde de regering de houtkap in het oerbos op, zogenaamd om een insectenplaag in te dammen en ook wordt er nu een grenshek neergezet met een lengte van 186 kilometer is bedoeld als afschrikking voor migranten die proberen via Belarus de Europese Unie binnen te komen. Het Europese Hof van Justitie oordeelde in 2018 dat Polen daarmee Europese natuurwetgeving had overtreden.

In 2021 was de uitstoot van broeikasgassen 1,5 procent hoger dan in 2020. In totaal is de uitstoot nu 24,1 procent lager dan in 1990. De ammoniakemissie daalde in 2021 met ruim 2 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Vooral door afname van het aantal dieren.

CO2

CO2 is koolstofdioxide ofwel de chemische verbinding tussen koolstof en zuurstof. De nieuwe initiatiefwet waarin de CO2-doelstellingen voor 2030 met 15% verder zouden worden aangescherpt en vastgelegd, zodat Nederland over vijftien jaar 55 procent minder broeikasgassen uitstoot ten opzichte van 1990 is door de kabinetsval van tafel. In het initiatiefvoorstel stond onder andere hoeveel de sectoren die geen emissierechten kunnen kopen mogen uitstoten. De doelstellingen werden ook het afgelopen jaar niet gehaald. Om die reden viert de emissiehandel hoogtij. Tesla verdiende er in 2023 1,8 miljard dollar mee.

De Overheid incasseert jaarlijks ongeveer 24 miljard euro aan milieuheffingen- en belastingen, maar dat blijkt in de praktijk dus veel te weinig. Vergeleken met andere EU-landen zijn de milieubelastingen en -heffingen hier al relatief hoog, maar door de beoogde energietransitie zijn de te verwachten netwerkinvesteringen stukken hoger dan de huidige belasting opbrengsten. Volgens het verdrag moet de CO2 uitstoot in 2050 met 95 procent verminderd zijn en moet de energievoorziening voor de volle 100 procent duurzaam zijn.

De sluiting van een of twee van de drie gloednieuwe kolencentrales in Nederland is hierdoor onontkoombaar. Eind 2016 werd besloten de kolencentrales Amercentrale 9 (bij Geertruidenberg) en Hemweg 8 (bij Amsterdam) open te houden. Er was een meerderheid in de Tweede Kamer voor de sluiting van alle kolencentrales in Nederland. 64 hoogleraren hadden in Trouw opgeroepen om alle kolencentrales in Nederland te sluiten om zo de CO2 uitstoot in ons land te verminderen. Recentelijk werd voor ruim 3 miljard euro nog een nieuwe kolencentrale gebouwd op de Rotterdamse Maasvlakte. De Nederlandse economie draait voor 95 procent op fossiele brandstoffen. De vijf meest vervuilende centrales worden binnen twee jaar gesloten. Het is niet zeker of de vijf modernere centrales ook gesloten worden. De vier kolencentrales hebben in 2021 zo’n 69 procent meer CO2 uitgestoten dan in 2020. Hiermee is er een einde gekomen aan de geplande daling van de uitstoot die in 2015 was ingezet. De uitstootdaling is omgezet in een minieme stijging van 0,03 procent. De grootste kolencentrale, die van RWE in de Eemshaven, stootte zelfs meer dan twee keer zoveel uit: 5,3 megaton in plaats van 2,5 Mton. Samen waren de kolencentrales goed voor 7 procent van de totale uitstoot. Vanaf 1 januari 2022 mogen kolencentrales maar maximaal 35 procent van hun capaciteit benutten.

China stoot de meeste CO2 uit maar per inwoner staan landen in het Midden-Oosten bovenaan. De VS staat op de tweede plaats, India op de derde en Rusland op vier. De uitstoot in Europa is echter bijna net zo groot als die in Azië, terwijl er in Europa 740 miljoen mensen wonen en in Azië meer dan 4 miljard. De CO2 uitstoot komt door het verbranden van steenkool, olie en aardgas, door ontbossing voor landbouwgrond en door kantoorpanden, winkels en woningen die meer CO2 uitstoten dan het verkeer of de industrie. Vierhonderd grote bedrijven hebben bij de VN-klimaattop een overeenkomst getekend waarin ze vastleggen dat ze meer duurzame grondstoffen zullen gaan inkopen, zoals palmolie, vlees, papier en cacao.

Rob Jetten van D66 wil de heffing voor ondernemingen die meer dan 50 kiloton CO2 per jaar uitstoten verhogen van 145 euro per kiloton naar 185 euro

De Nederlandse energiecentrales verstoken een record aan kolen. De nieuwe kolencentrales aan de Eemshaven en op de Maasvlakte van E.On en GDF Suez mochten er alleen komen als de CO2 zou worden afgevangen en onder de grond gestopt en dat was zo ook afgesproken. Nadat bleek dat de EU hier niet voor wil betalen ging de afvang niet door. De afspraken staan niet zwart op wit en zijn daarom niet juridisch afdwingbaar. Het aandeel van kolen groeit nog steeds. De centrales zijn behoorlijk winstgevend maar zorgen voor 14% van de totale uitstoot van Co2. Wereldwijd is dat 25 tot 27%. De kolencentrale van RWE/Essent en heeft een vermogen van 1600 megawatt oen kan daarmee 2,5 miljoen huishoudens van stroom voorzien. De centrale werd 21 april officieel geopend. In het Energieakkoord was afgesproken dat vijf oudere centrales zouden worden gesloten. Door afname van de massa van de Antarctische ijskap kan een regionale stijging van den zeespiegel van 1,8 meter binnen 80 jaar niet worden uitgesloten. Dit concluderen onderzoekers van onder andere de Universiteit Utrecht. Hun resultaten werden gepubliceerd op 4 december 2017 in het open access tijdschrift Natural Hazards and Earth System Sciences. Het alternatief windmolens is vanwege het maken en opruimen ervan ook geen milieuvriendelijke optie. Veel afgedankte windmolens kunnen niet gerecycled worden en worden gewoon begraven. In Nederland liggen al 60 miljoen zonnepanelen en dat aantal stijgt snel. 89 procent van alle zonnepanelen is afkomstig uit China en bevatten Pfas. De hele wereld heeft in 2050 volgens schattingen een afvalberg van 10 miljard zonnepanelen, met een totaalgewicht van 60 miljoen ton. Het maken van zonnepanelen en windmolens kost veel grondstoffen en fossiele brandstof. In gebruik zijnde windmolens richten schade aan bij vissen, vogels en het onderwaterleven. Windmolens blijken inmiddels ook miljarden duurder te zijn vanwege de gestegen rente- materiaal- en loonkosten. Het begrote tekort is inmiddels al opgelopen naar 40 miljard euro over een periode van 25 jaar. De rekening zal uiteindelijk bij de consument terecht komen. De grotere windmolenproducenten zoals Siemens, General Electric, Siemens Gamesa en Vestas leiden inmiddels al zware verliezen en lopende projecten worden hierdoor afgebroken. De windmolens worden ook steeds groter en daarom ook fors duurder. De aanbesteding voor het grootste Nederlandse windpark op de Noordzee (IJmuiden Ver) dat 62 km uit de kust moet komen start einde 2023. Siemens moest in Duisland met 7,5 miljard euro ondersteund worden.

Olivijn

Olivijn dat wordt gevormd in magma is niet alleen rijk aan magnesium en arm aan silicaten (siliciumdioxide) maar zou ook een belangrijke (natuurlijke) oplossing voor het CO2 probleem zijn. Het is een belangrijk mineraal in gesteenten als gabbro, noriet, het mantelgesteente peridotiet (duniet) en als kleine kristallen in basalt. Het heeft een orthorombisch kristalstelsel en het kristalliseert in een enigszins afgeplatte vorm maar kan ook massief of in korrelvorm voorkomen. Het is ietwat breekbaar en breekt op conchoïdale wijze. In zandvorm heet het GreenSand. Dit mineraal dat in grote hoeveelheden op aarde voorkomt verwijdert al miljoenen jaren CO2 uit de lucht. Als het magnesium silicaat met ijzer, in contact komt met water, onttrekt het CO2 uit het water en ‘valt’ het uiteen in zand, magnesium, bicarbonaat en ijzer. Olivijn kan dus een grote bijdrage leveren om koolstofdioxide in de lucht af te vangen en zo als negatieve emissie bij te dragen aan CO₂-reductie. De werking van olivijn is het meest effectief in gemalen vorm, dus van ruwe kiezels tot zand. Olivijn is één van de meest voorkomende silicaten op aarde en reguleert al miljoenen jaren op natuurlijke wijze het CO₂ in de atmosfeer. Bij aanwezigheid van water wordt CO₂ via een natuurlijke chemische conversie omgezet in carbonaat (kalk). Dit is een onomkeerbaar proces en daarom een effectieve manier om CO₂ in de lucht blijvend te reduceren. Carbonaat is ook een belangrijke voedingsstof voor schelpdieren en helpt verzuring van bodem en water tegen te gaan. Daarnaast kan Olivijn in potentie helpen tegen de verzuring van de oceanen. Wel moet rekening gehouden worden met het vrijkomen van nikkel, een gifstof dat van nature aanwezig is in olivijn. De verweringssnelheid van olivijn, en dus de effectiviteit van de vastlegging van CO₂, wordt bepaald door de gebruikte korrelgrootte (hoe kleiner hoe sneller) en de omgevingscondities waarin olivijn wordt toegepast. Het vrijkomen van nikkel hangt hier direct mee samen. 1 kg olivijn kan maximaal ongeveer 1 kg koolstofdioxide vastleggen. In Nederland, maar ook wereldwijd, wordt (gemalen) olivijn nog niet grootschalig toegepast als middel tegen klimaatverandering. Verweringssnelheden van olivijn zijn weliswaar door enkele onderzoeksgroepen in laboratoria gekwantificeerd, maar nog onvoldoende veld-gevalideerd om een kwaliteitsborging te kunnen geven voor operationele toepassingen onder diverse omstandigheden.

Prof. dr. Schuiling is geestelijk vader van het idee om met het mineraal olivijn een groot deel van het broeikasgas CO₂ uit de atmosfeer op te laten nemen. Dit in navolging van Seifritz, die de eerste publicatie over actieve CO₂ vastlegging met mineralen verricht had. Olivijn (magnesiumijzersilicaat) is een veel voorkomend mineraal welke gemalen en verspreid over het land reageert met water en CO₂. Daardoor ontstaat bicarbonaat dat in water oplost en met het water naar zee afvloeit. In zee slaat het dan neer als kalksteen. Ook vergroot het opgeloste magnesiumijzersilicaat de CO₂ opname extra door een toename van de groei van kiezelwieren, welke neerslaan als koraal. Ook in de landbouw kan meegewerkt worden aan deze oplossing.

Omgerekend vangt 1 ton Olivijn maar liefst 1,25 ton CO2 af. Veel grote Olivijn voorraden liggen dicht aan het oppervlak, waar ze in dagbouw gemijnd kunnen worden, tegen lage kosten en een lage CO2-straf van 3,5 à 4% van de CO2 die er uiteindelijk mee gevangen wordt. India en China hebben enorme Olivijn voorraden. Er is duizendmaal meer olivijn beschikbaar dan er ooit nodig zal zijn. Om een nieuwe balans tussen emissie en afvang te bereiken zou 25 miljard ton olivijn per jaar nodig zijn. Olivijn heeft een dichtheid van 3400 kg per kubieke meter, dus dat komt neer op een volume van iets meer dan 7 kubieke kilometer. Dat is veel, maar niet gigantischer dan de huidige mijnbouw. Alleen al in Turkije ligt een miljoen ton gemalen Olivijn op een hoop als restproduct van de chromiet ontginning. bron: www.Micosat.nl

Nadelen:

Er zijn nog wettelijke belemmeringen omdat niet voldoende is aangetoond is dat de uitloging van nikkel in poriewater onder de gestelde normen blijft. De gebruikte norm zou echter op verkeerde berekeningen gebaseerd zijn waardoor de toepassing op grotere schaal wel degelijk van groot belang kan zijn. Toepassing van Olivijn in civiele projecten zijn nu al onder voorwaarden toegestaan, mits de olivijn terug neembaar is. Omdat olivijn (nog) niet of nauwelijks is toegepast zijn de juridische implicaties nog niet of nauwelijks verkend en ontbreekt er jurisprudentie.

Voorbeelden:

In Nederland is in 2010 – 2011 een veldexperiment geweest, in opdracht van Prorail, met toepassing van Olivijn in proefvakken op een schouwpad over een lengte van 300 m (2010-2011), en in 2017 een toepassing door de RET (Rotterdamse Elektrische Tram) in schouwpaden langs 24 km van de metrolijn tussen Rotterdam en Hoek van Holland (Hoekse Lijn). Bij Deltares in Delft is een proefterrein ingericht om de CO₂-afvang, via het meten van de verweringsproducten van olivijn, nauwkeurig te meten. Prioriteit hebben de omgevingsvariabelen water en zuurgraad. De resultaten worden gebruikt om een rekenmodel te valideren, en zo een ‘standaard’ te ontwikkelen voor mogelijke grootschalige toepassingen. Ook de mogelijke uitloging van nikkel wordt gemeten op het proefterrein, ter validatie van een risicobeoordelingsmodule van het rekenmodel. Rijkswaterstaat is participant in dit project. 

Door de lekkages aan de Nord Stream-gaspijpleidingen is een grote hoeveelheid methaangas in de atmosfeer terechtgekomen. Het methaanlek wordt bevestigd door metingen van verschillende stations van het Integrated Carbon Observation System (ICOS) in Zweden, Noorwegen en Finland. Bij Nord Stream 1 en 2 waren explosies en ontstonden vier gaslekken. Nord Stream 1 en 2 zijn pijpleidingen om gas van Rusland naar Europa te transporteren. Sinds augustus 2022 wordt via Nord Stream 1 geen gas meer geleverd. Nord Stream 2 is nooit in gebruik genomen maar beide leidingen waren wel met gas gevuld.

Porthos is het samenwerkingsverband van het Havenbedrijf, de Gasunie en staatsenergiebedrijf EBN. Deze partijen willen een pijpleiding aanleggen van de Rotterdamse haven naar de Noordzee, om afgevangen CO2 van de industrie te kunnen transporteren naar lege gasvelden, twintig kilometer uit de kust. Porthos heeft hiervoor vergunning gekregen op basis van de bouwvrijstelling die volgens MOB in strijd is met de Europese natuurwetgeving.

Stikstof

Voor de zomer wil het Kabinet ook nog bijna 3 miljard euro vrijmaken voor de aanpak van de stikstofcrisis. Bijna 1,3 miljard euro wordt uitgetrokken voor de plannen die provincies hebben ingediend. Ook wil het demissionaire kabinet 1,45 miljard euro uittrekken voor de vrijwillige opkoopregeling van veehouders. Zowel de Tweede als de Eerste Kamer moet instemmen met het voorstel voor de miljardeninvestering. Greenpeace procedeert tegen de Staat over de stikstofaanpak. De kosten kunnen bij een negatieve uitspraak voor de Staat oplopen tot wel  15 miljard euro.

Stikstof is biologisch nogal belangrijk als onderdeel van eiwitten en nucleïnezuren. Bij luchtvervuiling gaat het met name om ammoniak en stikstofoxide. De stikstofneerslag is de som van die twee. Ammoniak is een verbinding van stikstof met waterstof en heeft de formule NH3. Ammoniak is bijtend op de huid, ogen en de slijmvliezen, en is milieu gevaarlijk. Het kan longoedeem en perforatie van maag en slokdarm opleveren. Bovendien is er een explosiegevaar bij het vrijkomen ervan in grote hoeveelheden. Vooral door het mengen van de mest en urine van varkens, koeien en kippen komt ammoniak vrij.

• Onze stikstof uitstoot is een van de hoogste van de wereld.
• Nederland is in Europa’s de grootste uitstoter
• De landbouw telt mee voor 45%. Uit het buitenland komt 35%. Het wegverkeer, de industrie, de kantoren en de huishoudens zorgen voor de rest
• Netto is Nederland een van Europa’s grootste exporteurs
• Te veel stikstof heeft een negatief effect op de natuur en biodiversiteit
• In 72% van de natuurgebieden daalt te veel stikstof neer
• Te veel stikstof verzuurt de bodem, waaruit mineralen verdwijnen en waardoor bomen sterven evenals bepaalde plantensoorten, die weer belangrijk zijn voor vogels en insecten
• Stikstof kost gemiddeld 4 maanden van een mensenleven

Sinds 1 juli 2021 bevat de Wet natuurbescherming de bouwvrijstelling. De bedoeling daarvan was dat bij de vergunningverlening voor een project geen rekening hoefde te worden gehouden met de stikstofuitstoot van bepaalde bouwactiviteiten. Het werd hierdoor eenvoudiger om vergunningen te verlenen voor bouw- en infrastructurele projecten. Volgens de wetgever leidde de bouwvrijstelling niet tot aantasting van Natura 2000-gebieden dankzij een breder ‘robuust en effectief pakket aan maatregelen’. Uit de rechtspraak van het Europese Hof van Justitie in Luxemburg volgt allereerst dat alleen toestemming voor een project mag worden gegeven als uit onderzoek blijkt dat zeker is dat individuele beschermde natuurgebieden daardoor geen schade oplopen. Verder volgt uit de rechtspraak van het Europese Hof dat een maatregelenpakket zoals de wetgever voorstelt alleen als onderbouwing gebruikt mag worden als die maatregelen ook echt zijn uitgevoerd en de verwachte voordelen daarvan vast staan. Het pakket van maatregelen dat de wetgever heeft gebruikt als onderbouwing om de bouwvrijstelling in de Wet natuurbescherming op te nemen, voldoet daar niet aan. Het overgrote deel van de maatregelen is namelijk nog niet uitgevoerd.

De huidige bouwvrijstelling stikstof in Nederland voldoet niet aan het Europese natuurbeschermingsrecht zo heeft de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State bepaald.  De bouwvrijstelling is daarmee van tafel en zorgt nu al voor veel vertraging en zelfs tot stopzetting van nieuwbouwprojecten. Wel blijft het mogelijk om per project onderzoek te doen naar de mogelijke gevolgen van de uitstoot van stikstof. Dit staat in een tussenuitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State van vandaag (2 november 2022) in de zaak over het zogenoemde Porthos-project. Het Porthos-project moet de opslag mogelijk maken van CO₂ uit het Rotterdamse havengebied in lege gasvelden onder de Noordzee. Voor het project zou gebruikgemaakt worden van de bouwvrijstelling. De Afdeling bestuursrechtspraak heeft nu eerst een tussenuitspraak gedaan en de bezwaarmaker zes weken de tijd gegeven om alsnog op het onderzoek te reageren. Daarna zal de Afdeling bestuursrechtspraak de behandeling van de zaak Porthos voortzetten en later een einduitspraak doen. De procedure was aangespannen door de organisatie Mobilisation for the Environment (MOB), die zich inzet voor het behoud van biodiversiteit. Johan Vollenbroek van MOB betoogde dat er bij de aanleg van de infrastructuur voor de ondergrondse opslag ook stikstof vrijkomt, dat neerslaat in de Zuid-Hollandse duinen. Zonder Porthos zal het Nederlandse klimaatbeleid sneuvelen. Want niet alleen de Rotterdamse haven leunt op CO2-opvang om zijn klimaatdoelstellingen te halen, ook in de kabinetsplannen speelt de technologie een grote rol. Het Porthos-project is een project in de Noordzee met als doel het aanleggen van infrastructuur waarmee afgevangen CO2 ondergronds kan worden opgeslagen. De verwachte duur van de realisatiefase van dit project is 8 jaar. Bij de vergunning voor de aanleg van deze infrastructuur is een beroep gedaan op de bouwvrijstelling. Het Porthos-project is een project in de Noordzee met als doel het aanleggen van infrastructuur waarmee afgevangen CO2 ondergronds kan worden opgeslagen. De verwachte duur van de realisatiefase van dit project is 8 jaar. Bij de vergunning voor de aanleg van deze infrastructuur is een beroep gedaan op de bouwvrijstelling. De Raad van State heeft het bezwaar in augustus 2023 afgewezen, omdat de belastende stikstofuitstoot tijdelijk maar beperkt is en dat het geen grote gevolgen voor natuurgebieden heeft. Volgens de Raad van State is de hoeveelheid stikstof die vrijkomt op de lange termijn verwaarloosbaar.
Porthos wil jaarlijks 2,5 megaton CO2 onder zee opslaan. Dat is 1,5 procent van de jaarlijkse uitstoot in Nederland. De Nederlandse staat heeft 2 miljard euro vrijgemaakt voor het project dat begin 2024 van start kan gaan.

Uit een nieuw rapport over de kritische depositiewaarde (KDW) (De waarde die aangeeft aan hoeveel stikstof een natuurgebied aan kan zonder dat de natuur verdere schade oploopt)  blijkt dat de natuur op sommige plekken minder aankan dan gedacht. Eerder werd gedacht dat 39 procent van het natuuroppervlak in 2025 niet meer overbelast zijn, maar met de nieuwe cijfers is dat nog 29 procent. In 2030 gaat het om respectievelijk 43 procent wat gedaald is naar 30 procent. Tegelijkertijd kwam en komt er meer stikstof in de natuur dan werd verwacht. 

Veehouderijen en stikstof

De Overheid presenteerde 10 juni 2022 het plan om binnen acht jaar tot een stevige vermindering van stikstofuitstoot te komen. De grote lijnen van de plannen betreffen een sterke reductie van de veestapel om de stikstofuitstoot te verlagen, wat moet leiden tot herstel van natuurgebieden die de afgelopen decennia zwaar te lijden hebben gehad. Op dit moment voldoet slechts 24 procent van de stikstofgevoelige natuur aan de norm, dat moet 74 procent van de beschermde natuur worden. In gebieden als de Peel en de Gelderse Vallei zouden de plannen moeten leiden tot een stikstofreductie van 70 tot 80 procent. De intensieve veeteelt die voor een groot deel werd veroorzaakt door de ruimhartige financiering en stimulering door de Rabobank destijds, veroorzaakt al jaren een overmatig deel van de stikstofstijging. Daarom heeft de Overheid besloten om de extensieve veeteelt (piekbelasters)vooral in kwetsbare Natura 2000 gebieden terug te dringen. Ook kunnen er dan weer bouwvergunningen worden afgegeven die nu vanwege de stikstofbelasting worden uitgesteld. De boerenprotesten van het afgelopen jaar hebben te maken met het gedwongen uitkopen en sluiten van de intensieve veeteeltbedrijven om zo het broeikaseffect te verminderen. Hoewel de stikstofdepositie sinds 1990 met circa 40 procent is afgenomen, ligt die in 130 stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden nog steeds boven de kritische depositiewaarde. Hoge overschrijdingen komen voornamelijk voor in de gebieden met intensieve veehouderij in het oosten en zuiden van ons land. Dat zijn met name de natuurgebieden van Twente en de Achterhoek, de Veluwe, Brabant en Noord-Limburg. Daar is de huidige depositie soms wel het dubbele van de kritische depositiewaarde. Om natuurwinst te behalen moet de depositie daar flink omlaag. Vergaande depositiereductie is veel minder noodzakelijk in andere regio’s, zoals Groningen, Flevoland, Zuid- Holland en Zeeland.

Boeren uiten hun onvrede over de Europese landbouwregels en dat resulteert in een heleboel fikkende autobanden en hooibalen.

Stikstofbemiddelaar Johan Remkes wil 500 tot 600 grootste stikstofvervuilers binnen een jaar uitkopen en niet tornen aan halvering van de uitstoot in 2030. Er zijn echter slechts 132 van dergelijke piekbelasters. Wel moet gaandeweg gekeken worden of dit doel op iedere plek in het land haalbaar is en of er wellicht stikstof neutrale boerderijen kunnen komen, stelde hij. De stikstofuitstoot door zogenoemde piekbelasters, moet volgens zijn rapport zo snel mogelijk worden beëindigd. Remkes raadt het kabinet aan gewoon aan de slag te gaan met 2030 als stip op de horizon. Maar ergens halverwege moet dan wel gekeken worden of er plekken zijn waar een halvering van de uitstoot niet binnen dat tijdpad haalbaar is. Daar zou dan enige flexibiliteit mogelijk moeten zijn. Remkes vindt dat het beëindigen van de piekbelasters zoveel mogelijk op vrijwillige basis moet gebeuren. Ook wil hij dat er een ruime compensatieregeling komt voor de boeren en ondernemers die stoppen met hun bedrijf. 2030 het jaar waarin de stikstofdoelen moeten worden bereikt staat in het coalitieakkoord dat VVD, D66, CDA en ChristenUnie maar ligt inmiddels politiek gevoelig omdat ex CDA-leider Wopke Hoekstra in een interview met een nieuwssite destijds zei dat het jaartal wat hem betreft ‘niet heilig’ is.

Wopke Hoekstra werd de nieuwe Eurocommissaris voor Klimaat. Hoekstra kwam in plaats van Frans Timmermans die van 1 november 2014 tot 22 augustus 2023 vicevoorzitter was van de Europese Commissie. In de Commissie-Von der Leyen was Timmermans belast met de Europese Green Deal. In de Commissie-Juncker was hij verantwoordelijk voor ‘betere regulering’ en duurzame ontwikkeling. Bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 is hij lijsttrekker van GroenLinks/PvdA in de hoop de nieuwe Minister President te worden. Tijdens zijn verkiezingscampagne stelde Timmermans de klimaatdoelen voor 2030 naar beneden bij.

De Landbouwminister Piet Adema (ChristenUnie) en Stikstofminister Christianne van der Wal (VVD) moesten met het rapport aan de slag. Het kabinet wil met 7,4 miljard euro een forse bijdrage leveren aan het behalen van de stikstofdoelstellingen in 2030. Boerenorganisatie Farmers Defence Force (FDF) is absoluut tegen het gedwongen opkopen van vervuilende boerenbedrijven en ook voor actiegroep Agractie is gedwongen uitkoop onacceptabel.  De provincie Gelderland heeft ondertussen in één jaar tijd al voor 32 miljoen euro dertien agrarische bedrijven opgekocht. Daarmee zou de uitstoot van stikstof met bijna 60.000 kilo zijn verminderd. Deze boeren hebben zich volgens de provincie vrijwillig laten uitkopen. Zo’n 3000 boerenbedrijven en ongeveer twintig industriële bedrijven zijn daarna door het kabinet als piekbelaster gekwalificeerd en krijgen tot begin 2024 de tijd om te beslissen of ze in ruil voor 120 procent van de bedrijfswaarde willen stoppen met hun bedrijf. In totaal wordt daar bijna een miljard euro voor uitgetrokken. De bedrijven die de meeste stikstofneerslag in Natura 2000-gebieden veroorzaken komen ervoor in aanmerking. In de praktijk zijn dat bedrijven die dicht bij die natuurgebieden liggen of heel veel stikstof uitstoten. De stikstof wordt hierdoor niet verminderd maar als extra stikstofruimte vrijgegeven aan de bouw. Twee boeren uit Noord Oost twente die hun toekomst niet meer zagen zitten beroofden zich van het leven.

De provinciale staten van Zuid-Holland maakte met toestemming van BBB alsnog gedwongen onteigening van boeren mogelijk.  Ondanks alle protesten en bezwaren van boeren en tuinders in Zuid-Holland  wordt met een grote zak geld op kosten van de belastingbetalers alsnog het gelijk gehaald. 
De provincie is voornemens om tientallen boeren in  Zuidplas, Alblasserdam, Molenlanden, Goeree-Overflakkee en Voorne aan Zee gedwongen te onteigenen.

De belangrijkste effecten van stikstof op de natuur zijn bodemverzuring en bemesting. Bodemverzuring leidt tot een gebrek aan nutriënten voor planten, terwijl bemesting deze onbalans in het plantendieet versterkt en de groei van stikstofminnende planten bevordert, zoals brandnetels en bramen. Naast deze algemene effecten (Zie ‘De sluipende effecten van stikstofdepositie op de natuur’) bestaan er grote verschillen tussen de effecten van ammoniak (NH₃) – meestal afkomstig van de landbouw – en stikstofoxiden (NO_x), vooral afkomstig van industrie, kolen- en biomassacentrales en auto- en vliegverkeer.

Door de landbouw komen grote hoeveelheden ammoniak in de bodem, het water en de lucht terecht. Ammoniak (NH₃) en stikstofoxiden (NO_x) hebben een verschillend effect op planten. En dan met name via de bovengrondse delen van de plant: de bladeren. Hoewel de plant stikstof voor het grootste deel met zijn wortels uit de bodem haalt, komt een klein deel van de stikstof de plant binnen via de lucht. De bladeren assimileren NH₃ en NO_x via de huidmondjes. Bij lage concentraties stimuleren deze gassen de groei van planten. Komt de opname echter boven een bepaald niveau, dan treedt remming van de groei op doordat de cellen van bladeren beschadigd worden. Dat toxische effect is groter bij ammoniak dan bij NO_x-verbindingen en hangt ook weer af van de stikstofopname via de wortels. De schade treedt vooral op bij plantensoorten die gevoelig zijn voor stikstof, zoals bepaalde vaatplanten of (korst)mossen die voorkomen in heischrale graslanden, soortenrijke heiden, bepaalde vennen, blauwgraslanden, trilvenen en veenmosrietlanden. Het overgrote deel van de ammoniakuitstoot is afkomstig van de landbouw. Verkeer vormt de belangrijkste bron van de uitstoot van stikstofoxiden. Met name de zeescheepvaart levert daaraan een grote bijdrage, en die stoot de laatste jaren zelfs meer uit dan voorheen. In de wet is vastgelegd dat in 2030 de helft van de stikstofgevoelige natuur onder de KDW moet vallen. In 2035 moet dit 74 procent van de natuur zijn. Hiervoor is een nog strenger stikstofbeleid noodzakelijk.

In de top-100 van meest vervuilende bedrijven staat Tata Steel in IJmuiden op plaats 1 en Schiphol op plaats 2, gevolgd door chemische bedrijven als Dow en Shell en bedrijvencomplex Chemelot in Geleen. In de top-100 van ammoniakuitstoters staat Rockwool in Roermond op 1. Op de ammoniaklijst staan vrijwel uitsluitend veehouderijen.

Bijna een miljoen Nederlanders met een longaandoening hebben geregeld last van verergerde klachten als gevolg van luchtvervuiling. Bij zo’n 20.000 Nederlandse kinderen met astma blijkt dit gerelateerd aan stikstofdioxide. In Nederland is astma de meest voorkomende chronische ziekte onder kinderen. In totaal hebben zo’n 1,2 miljoen Nederlanders een longziekte en gemiddeld leven Nederlanders negen maanden korter vanwege luchtverontreiniging. Het aantal slachtoffers is het grootst in gebieden met de hoogste stikstofconcentraties: de grote steden, de Randstad, langs drukke wegen, rond de hoogovens van Tata Steel en in de omgeving van veehouderijen. Het in 2015 ingevoerde Programma Aanpak Stikstof (PAS) blijkt in strijd te zijn met Europese wetgeving. De Raad van Staten heeft dit bevestigd en die uitspraak heeft grote gevolgen voor de intensieve veehouderij, maar ook vergunningen voor het circuit van Zandvoort, de wegenaanleg, huizenbouw, transportbedrijven en biomassacentrales worden vertraagd. Totaal zijn ruim 18.000 Overheidsprojecten en plannen in gevaar. De Aannemersfederatie Nederland Bouw en Infra heeft een brandbrief gestuurd aan het kabinet omdat nu al de eerste kleine en middelgrote aannemers failliet dreigen te gaan door de uitspraak. De komende maanden doet de Raad van State uitspraken over alle individuele zaken. Natuur- en milieuorganisaties hadden de kwestie aanhangig gemaakt en zij kregen gelijk. Land- en Tuinbouworganisatie LTO en de Producenten Organisatie Varkenshouderij (POV) zeggen dat voor veel veehouders nu een onzekere tijd aanbreekt. Maar ook de woning- en wegenbouw loopt nu ernstige vertraging op. Zo’n 100.000 vluchten van Schiphol blijken illegaal te zijn, omdat de luchthaven zou zijn vergeten een natuurvergunning aan te vragen. De hoeveelheid reactief stikstof op aarde is de afgelopen eeuw verdubbeld.  Verbranding van fossiele brandstoffen in de industrie, het verkeer, de scheepvaart, de luchtvaart en stoken op aardgas zijn de belangrijkste bronnen van stikstofoxiden. Naast dat het stikstof op het land bijdraagt aan de vermindering van biodiversiteit, komt het ook terecht in rivieren en het grondwater en komt uiteindelijk terecht in zee, waar de overmatige algengroei veroorzaakt die vissen voor onze kust verstikt. Door verdamping komt het vervolgens als lachgas (N2O, distikstofoxide) terecht in de atmosfeer en draagt het bij aan de opwarming van de aarde. Het broeikaseffect van lachgas is ongeveer 250 keer sterker dan dat van CO2 en tast de ozonlaag aan alvorens het daar wordt afgebroken. Overheden maken regelmatig gebruik van stikstofrechten van gesloten of gestopte bedrijven om bouwprojecten te laten doorgaan. Dat leidt ertoe dat de natuur achteruitgaat.  De luchtvaart is verantwoordelijk voor bijna de helft van de totale uitstoot van broeikasgassen in de transportsector. En goed voor 12 procent van alle Nederlandse uitstoot. De gehele transportsector stoot 26 miljard kilogram CO2-equivalenten uit.

Twintig olie-, steenkool- en gasbedrijven, waaronder Shell hebben gezamenlijk 35 procent, ruim een derde, van alle CO2 sinds 1965 geproduceerd. Volgens natuurbeschermingsorganisaties kan de Nederlandse natuur er absoluut geen stikstof meer bij hebben. Zelfs als vandaag radicaal gestopt zou worden met de uitstoot van ammoniak en stikstofoxiden, zou het nog dertig tot veertig jaar duren voor het stikstofoverschot uit de bodem verdwenen is.  Op 2, 3, 4 en 12 april wordt het hoger beroep van Shell tegen Milieudefensie en zes andere milieuorganisaties.  Het beroep gaat over de vraag of Shell een juridische verplichting heeft om de wereldwijde totale CO₂-uitstoot in Scope 1, 2 en 3 die het rapporteert eind 2030 met ten minste netto 45% te verminderen ten opzichte van het niveau van 2019. De rechtbank legde in 2021 een ‘zwaarwegende inspanningsverplichting’ op voor Scope 2 en 3. Een uitspraak wordt in de tweede helft van het jaar verwacht. In afwachting van de uitkomst van het hoger beroep neemt Shell actief stappen om aan de uitspraak te voldoen.  De rechter oordeelde dat Shell meer moet doen om ‘gevaarlijke klimaatverandering’ tegen te gaan en verplichtte het bedrijf om ‘de CO2-uitstoot van de Shell-groep, zijn toeleveranciers en afnemers eind 2030 terug te brengen met netto 45 procent ten opzichte van het niveau van 2019. 2 april 2024 begint het door Shell ingediende hoger beroep. Van 132 moederbedrijven staat Shell bovenaan de lijst van CO2 uitstoot, met een uitstoot van ruim zes megaton in 2014. Dat is vergelijkbaar met 1,3 miljoen personenauto’s. Milieudefensie deed uitgebreid onderzoek naar de toekomstplannen van Shell.

Saudi Aramco 59,26 miljard ton co2/Chevron 43,35 ton/Gazprom 43,23 ton/ExxonMobil 41,9/National Iranian Oil Company 35,66/BP 34,02/Shell 31,95/Coal India 23,12/Pemex 22,65/Petroleos de Venezuela 15,75/ Petro China 15,53/Peabody Energy 15,39/ConocoPhillips 15,23/Abu Dhabi National Oil Company 13,84/Kuwait Petroleum Corp 13,48/Iraq National Oil Company12,6/Total 12,35/Sonatrach 12,3/BHP Billiton 9,8/Petrobras 8,68 ton.

Wereldwijd sterven er elk jaar zo’n 6,5 miljoen mensen aan de gevolgen van luchtvervuiling en Nederland is één van de meest vervuilde landen van Europa. Uit een onderzoek van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu blijkt dat Nederlanders gemiddeld vier maanden minder lang leven vanwege de uitstoot van stikstofdioxide door het verkeer. Bij 11 van de 58 metingen die Milieudefensie uitvoerde, was er een overschrijding van het wettelijk toegestane jaargemiddelde van 40 microgram per kubieke meter. De eerste twee jaar sinds het invoeren van het uitstoot plafond voldeed Nederland ook niet aan de norm op het gebied van stikstofoxiden (NOx) Milieudefensie stapte naar de rechter om te eisen dat het land binnen een half jaar met de luchtkwaliteit voldoet aan de Europese normen. In de buurt van beschermde natuur (Natura 2000-gebieden), mag alleen nog maar gebouwd worden als er maatregelen worden genomen zodat de stikstofuitstoot niet toeneemt. Via het in 2015 ingevoerde Programma Aanpak Stikstof (PAS) konden maatregelen worden genomen om de uitstoot binnen de perken te houden. Daarmee mocht bijvoorbeeld bij de aanleg van snelwegen een voorschot worden genomen op maatregelen om stikstof terug te dringen. De Raad van Staten heeft dit nu verboden omdat dit in strijd is met Europese wetgeving.

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) schat dat de milieuschade die Nederland oploopt door de uitstoot van schadelijke stoffen jaarlijks 31 miljard euro bedraagt. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat bijna een kwart van de mensen wereldwijd doodgaan aan milieuvervuiling. Van 2010 tot en met 2014 heeft Nederland bijvoorbeeld meer ammoniak uitgestoten dan is toegestaan. In 2014 stootte Nederland 4,8 procent meer ammoniak uit dan door de EU is toegestaan. In november 2016 riep het Europees Milieu Agentschap (EMA) Nederland uit tot een van de meest vervuilde landen van Europa. Alleen Duitsland scoorde slechter. In 2016 namen de concentraties koolstofdioxide toe tot 403,3 deeltjes per miljoen. Ook de CO2-uitstoot in Nederland is circa 3 procent hoger dan een jaar geleden. Belangrijkste oorzaken van de stijging waren de hogere uitstoot van de industrie en de transportsector.

Bouwen

Met de invoering van de Spoedwet Aanpak Stikstof (januari 2020) verviel het onderscheid tussen ‘projecten’ en ‘andere handelingen’ in de Wet natuurbescherming. Dit maakte het eenvoudiger om intern te salderen en werd een wettelijke basis gelegd voor het optuigen van stikstofbanken.

Op 24 maart 2020 trad de Regeling spoedaanpak stikstof in werking. Met deze regeling werd het stikstofregistratiesysteem (hierna: het SRSS) geïntroduceerd. Het SRSS is een stikstofbank die werd gevuld met de stikstofruimte die ontstond door de snelheidsverlaging op snelwegen naar 100 km/uur. Deze stikstofruimte is bedoeld voor woningbouw en grote infrastructurele projecten.

Op 1 juli 2021 trad vervolgens de Wet stikstofreductie en natuurverbetering (juli 2021) in werking. Een belangrijk onderdeel van deze wet is de ‘partiële bouwvrijstelling’ voor projecten. Deze vrijstelling zorgt ervoor dat tijdelijke effecten in de vorm van stikstofdepositie tijdens de bouwfase niet beoordeeld hoeven te worden bij vergunningverlening. Hoewel deze vrijstelling alleen van toepassing is voor de bouwfase van het project (en dus niet voor de gebruiksfase), heeft deze tot een aanzienlijke vereenvoudiging van de toestemmingsverlening geleid. Bij intern salderen mag de toename van stikstofdepositie door een bepaald (bouw)project worden verminderd met de afname die tegelijkertijd op dezelfde locatie wordt gerealiseerd, zodat per saldo geen toename van stikstofdepositie optreedt.

Dit salderen staat onder druk sinds de uitspraak van de Rechtbank Oost-Brabant over de natuurvergunning van de Amercentrale. De Amercentrale is een steenkool en biomassa gestookte elektriciteitscentrale. De Amercentrale wil graag meer biomassa stoken in plaats van steenkool en had daarvoor een natuurvergunning aangevraagd. Bij het intern salderen maakte de Amercentrale gebruik van een natuurvergunning voor de stookinstallatie AC-8. Het gebruik van deze stookinstallatie was in 2015 beëindigd. De rechtbank vond dat de stikstofruimte van deze stookinstallatie niet zomaar gebruikt kon worden voor het verlenen van een nieuwe vergunning en formuleerde eigenhandig nieuwe voorwaarden om intern te salderen.

In deze uitspraak is bepaald dat als voor het benutten van niet benutte (maar wel vergunde) emissieruimte, nieuwe vergunningen nodig zijn, deze niet benutte ruimte niet meer gebruikt kan worden. Hierbij kan bijvoorbeeld gedacht worden aan een agrariër die een natuurvergunning heeft voor 200 koeien, maar beschikt over een stal waarin hij 120 koeien kan houden. Als de agrariër eerst een omgevingsvergunning nodig heeft voor de bouw van een nieuwe stal voor die 80 extra koeien, dan kan hij de stikstofruimte van die 80 koeien nu niet meer inzetten voor (intern of extern) salderen.

Op korte termijn dreigt weer een stikstofimpasse te ontstaan als een rechter oordeelt dat de afkapgrens van 25 km niet mag worden toegepast. Het kabinet kan deze impasse voorkomen door nu alvast een nieuwe AERIUS Calculator zonder afkapgrens op de plank klaar te leggen. Zonder een juridisch deugdelijke AERIUS Calculator kunnen er geen vergunningen worden afgegeven. Het SRSS is de komende maanden buiten gebruik, maar het lijkt erop dat de regering daarop is voorbereid en dat het SRSS binnen enkele maanden weer gebruikt kan worden. De stikstofruimte in het SRSS is afkomstig van de maatregel om de snelheid op snelwegen overdag te verlagen tot 100 km/u. De stikstofruimte in het SRSS wordt alleen gebruikt voor de bouw van woningen en voor grote infrastructurele projecten. Tot op heden heeft het SRSS gezorgd voor stikstofruimte voor de bouw van ruim 33.000 woningen

Op 22 april 2022 heeft de Rechtbank Noord-Holland een uitspraak gedaan waardoor het SRSS (voorlopig) niet meer gebruikt kan worden. Voordat de snelheidsverlaging naar 100 km/u werd doorgevoerd, is onderzocht wat de effecten van deze snelheidsverlaging op verschillende natuurgebieden zijn. Dit was nodig om te bepalen hoeveel stikstofruimte deze snelheidsverlaging zou opleveren. Uit deze onderzoeken bleek ook dat het zeer waarschijnlijk was dat het rijgedrag van weggebruikers zou gaan veranderen door deze snelheidsverlaging. Op een beperkt aantal trajecten zou het, na de snelheidsverlaging, aantrekkelijker worden om andere routes te nemen die dichter langs natuurgebieden gaan. Met andere woorden: de snelheidsverlaging was in een aantal gevallen dus slechter voor de natuur. De rechter concludeert zodoende dat de ruimte die de snelheidsverlaging oplevert niet gebruikt mag worden omdat de snelheidsverlaging hierdoor zelf in strijd is met de natuurregelgeving. Het SRSS is nu alleen nog gevuld met stikstofruimte die is ontstaan als gevolg van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen waarmee de ruimte weer gebruikt kan worden voor woningbouwprojecten.

De prognose is dat in 2030 85 procent van de elektriciteit van hernieuwbare bronnen afkomstig zal zijn, zoals windparken op zee. De warmtevoorziening staat er een stuk minder goed voor. Op basis van de bestaande plannen verwacht het PBL dat in 2030 nog steeds 85 procent van de warmtevraag door fossiele brandstoffen zal worden geleverd. Eneco en Shell gaan de komende jaren een windpark op de Noordzee bouwen, zo’n 50 kilometer buiten de kust van IJmuiden. Het park heeft een vermogen van 756 megawatt en bestaat uit 54 windturbines. De stroom die het park produceert, is genoeg om ongeveer een miljoen huishoudens van elektriciteit te voorzien. Dat is 3 procent van de totale stroombehoefte in ons land. Shell en Eneco realiseren het park zonder subsidie en geven aan bij de bouw rekening te houden met de natuur. Zo plaatsen ze een deel van de turbines ver uit elkaar, zodat er meer ruimte is voor vogels en gebruiken ze speciale heitechnieken die minder impact hebben op de onderwaterwereld. Op basis van schattingen van de emissie van plastic deeltjes door slijtage van de turbinebladen wordt verwacht dat dit in 2030 7,40 kg tot 38.000 kg per jaar voor alle Nederlandse turbines op de Noordzee kan betreffen. De geschatte hoeveelheid plastic die in de zee terecht komt door slijtage van turbinebladen van de Nederlandse turbines op zee is <0,001% tot 3,46% van de geschatte emissie van microplastics uit alle Europese rivieren naar de Noordzee. Ook de Nederlandse scheepvaart maakt gebruik van beschermende coatings waarbij door slijtage plastic deeltjes in het milieu terecht komen. Dit wordt geschat op 200.000 kg per jaar: grofweg 5 keer meer dan de worst-case schatting voor windturbines in 2030. De werkelijke hoeveelheid plastic deeltjes die door slijtage van de bladen in de Noordzee terecht komt is zeer onzeker. 

Kleding in het milieu

Onverkocht textiel komt onder andere terecht in de Atacam woestijn. Daar ligt al ruim 100.000 ton aan afgedankte kleding. De Atacama-woestijn in het Noorden van Chili is een van de grootste dumpplekken ter wereld. Het textiel komt voornamelijk uit Noord-Amerika, Europa en Azië. Via de nabijgelegen havenstad Iquique worden de duizenden tonnen kleding goedkoop geïmporteerd. Gemiddeld komt hier jaarlijks 39.000 ton aan textiel bij en er liggen bergen kleding tot vijf meter hoog. In sorteercentra bij de haven wordt nog wel een scheiding gemaakt en wat nog verkoopbaar is wordt naar hoofdstad Santiago verscheept maar het restant wordt illegaal in de woestijn gedumpt. Naast beschadigd textiel ligt er ook nieuwe kleding dat onverkoopbaar is vanwege in Chili slecht verkopende XXL-maten, of ski-jassen. Een deel wordt weggehaald door arme migranten, vaak Venezolanen.

Het duurt tot wel 200 jaar voordat een kledingstuk verteert. In Chili is het dan ook verboden om textiel op de gewone vuilnisbelt te dumpen: kleding is niet biologisch afbreekbaar en bevat veel chemicaliën. Daarom vormt de illegale stort een risico voor de drinkwatervoorziening. De vervuiling dringt namelijk door tot de ondergrondse waterreservoirs in een van de droogste regio’s ter wereld. Daarnaast staat de fast fashion-woestijn regelmatig in brand waarbij giftige stoffen vrijkomen. Ook Ghana blijkt een gigantische verzamelplaats voor onze afgedankte kleding. Wekelijks komen daar 20 miljoen kledingstukken binnen. Letterlijk bergen aan kleding hopen zich op in het land.

In 2015 werd maar liefst 6,5% aan onverkochte kledingvoorraden gedumpt, waardoor er een verliespost voor de winkeliers ontstond van 315,5 miljoen euro. In 2017 werd alleen al voor zo’n 15 ton afgedankte kleding van H&M verbrand. XR activisten hingen bij H&M filialen tweedehands kleding tussen de rekken met kleding en stopten ‘visitekaartjes’ in broek- en jaszakken van items in de nieuwe collectie. Daarop stond informatie over de vervuilende mode-industrie.

De Nederlandse modesector houdt per jaar zo’n 21,5 miljoen kledingstukken over. Uit onderzoek blijkt dat zeker 6,5 procent van alle nieuw geproduceerde kleding achterblijft bij de producenten, groothandels en winkeliers. Van de kleding die in de winkels hangt wordt 64,8 procent verkocht voor de originele prijs, tegenover 31 procent dat in de uitverkoop de winkels uitgaat. Het aandeel kleding dat na de uitverkoop nog niet verkocht is bedraagt 4,2 procent. “De jaarlijkse berg onverkochte kleding bestaat uit 21,5 miljoen stuks, waarvan 13,8 miljoen stuks achterblijven bij winkels. Dit betekent voor hen een omzetverlies van 313,5 miljoen euro. Westerse kledingketens annuleerden vanwege de Coronacrisis orders, die vaak al waren gemaakt. Fabrieken moesten het werk stilleggen en talloze kledingarbeiders staan op straat. De trackers van Worker Rights Consortium (WRC) en Remake houden bij welke merken de Bengaalse kledingarbeiders in de kou laten staan. Onder andere C&A, Bestseller, Forever 21 en Urban Outfitters worden hierbij genoemd. 47 procent van de Bengaalse kledingarbeiders heeft nu geen inkomen. De geannuleerde bestellingen bestaan uit ongeveer 982 miljoen kledingstukken die al geproduceerd zijn, maar die hoogstwaarschijnlijk op de vuilnisbelt terecht zullen komen. Dertig procent van de arbeiders werd niet betaald voor hun werk.

Jaarlijks gooien Nederlanders ruim 179 miljoen kilo textiel bij het restafval. Zo’n 135 miljoen kilo wordt ingezameld en gerecycled door textielinzamelaar Sympany, maar die kunnen de toestroom van afgedankte kleding al lang niet meer aan.

Uit een rapport van de Changing Markets Foundation blijkt dat een deel van vuile en beschadigde kleding als brandstof voor oventjes wordt gebruikt, in de Nairobi-rivier terechtkomt en op uitpuilende stortplaatsen. De organisatie  pleit voor een verbod en wijzen erop dat microplastics uit kleding daardoor grond, lucht en water vervuilen en uiteindelijk ook in de oceaan terechtkomen. De Nairobi-rivier mondt uit in de Indische Oceaan. Miljoenen afgedankte kledingstukken  worden verscheept naar het Afrikaanse land. In 2021 werden ongeveer 900 miljoen gebruikte kledingstukken naar Kenia verscheept. Vanuit Nederland werd in ene jaar tijd ruim een miljoen kilo aan gebruikt textiel naar Kenia geëxporteerd, in totaal zo’n 5,4 miljoen kledingstukken.

Nieuwe kleding zit vol met bestrijdingsmiddelen, kleurstoffen, geurstoffen, antirimpelmiddelen, vlamvertragers, antimicrobiële stoffen, waterafstotende middelen, geur bestrijdende middelen, verzachters en vlekafstotende middelen. Deze substanties kunnen soms via de huid het lichaam binnenkomen. Onze huid, die een totale oppervlakte heeft van ongeveer 2 vierkante meter, staat bijna volledig in contact met kleding. Volgens de universiteit van Stockholm worden er duizenden chemicaliën gebruikt bij het produceren van onze kleding. Er zijn mensen die hiervan al snel jeuk, blaren en zwellingen kunnen krijgen. Op de langere termijn kunnen de gevolgen ernstiger zijn, want sommige van deze stoffen kunnen de hormoonbalans verstoren en andere zijn aangemerkt als kankerverwekkend. Met name amines, ftalaten, bisfenol A, formaldehyde en nanodeeltjes kunnen volgens onderzoekers op termijn zorgen voor schade aan je gezondheid.

Het gevaar dat kleding giftige stoffen bevat is helemaal groot bij goedkope kleding van dubieuze websites zoals AliExpress. Onderzoekers vonden bij kinderkleding een gevaarlijk hoge concentratie van het zwaar giftige lood. Zelfs babykleding bevat soms een gevaarlijk hoge concentratie giftige stoffen, die de gezondheid van baby’s nadelig kunnen beïnvloeden.

Bij kleurrijke en donkere kleding is het risico op toxines hoger dan bij lichte varianten. Met name kleding uit China, Egypte en India bevat veel giftige stoffen. Toch liet een al wat ouder onderzoek van Greenpeace zien dat ook bekende kledingmerken uit grote Europese ketens vele toxines kunnen bevatten. In het onderzoek van Greenpeace werden tientallen kledingstukken onderzocht op de aanwezigheid van weekmakers, NFE’s (NonylFenolEthoxylaten) en amines in azokleurstoffen (synthetische kleurstoffen). Zowel NFE’s als weekmakers kunnen de hormonen in het lichaam verstoren. Recent is er door het Californische milieu- en gezondheidscentrum een verhoogde concentratie BPA aangetroffen in sokken van polyester. De stof BPA, die onder andere voorkomt in kunstmatige vezels in kleding, werkt in het lichaam als een krachtige vorm van oestrogeen. Hierdoor vindt er een verhoogde celdeling plaats, wat het risico op tumoren weer kan verhogen. De nadelen van synthetische kleding zijn niet alleen ongunstig voor de mens, maar ook het milieu wordt hierdoor overspoeld met microplastics. Uiteindelijk komen deze microplastics in de lucht terecht en ademen wij mensen ze weer in. De chemicaliën die bij het maken van kleding worden gebruikt hebben een zeer negatief effect op het milieu. Zo komen deze gifstoffen uit kleding via het waswater in het milieu terecht. Door je nieuwe kleding eerst wassen kan je een gedeelte van de toxines kwijtraken, maar helaas lang niet alles. Naast de eerdergenoemde chemische stoffen bevat nieuwe kleding vaak ook nog eens bacteriën en schimmels, dus nog een extra reden om het te wassen.  Blijf liever weg bij synthetische kleding en kies voor materialen die minder chemische stoffen nodig hebben, zoals wol, zijde, linnen, hennep en katoen en kies voor biologische kleding, die volgens onderzoek minder schadelijke stoffen bevat. In Europa is er het EU Ecolabel, dat het gebruik van giftige stoffen bij kleding aan banden legt.  Kleding kan toxische stoffen bevatten. Omdat je langdurig met deze kleding in contact staat, kun je de stoffen via de huid opnemen en zo je gezondheid negatief beïnvloeden. Zeker van de verboden weekmakers zoals DEHP weten we dat ze effect hebben op het hormoonsysteem. De stoffen kunnen leiden tot vruchtbaarheidsproblemen maar ook tot een te hoge bloeddruk, diabetes of obesitas. Vooral foetussen en jonge kinderen zijn extra kwetsbaar voor deze stoffen. Daarnaast zijn er volgens hem ook indirecte gevolgen mogelijk: “Studies duiden op een correlatie tussen weekmakers en de toename van bepaalde kankervormen, zoals borst-, zaadbal- en prostaatkanker.”

Drinkwater

Het watersysteem loopt tegen zijn grenzen aan door droogte, verzilting en een toenemende watervraag door een groeiende bevolking en economie. De beschikbaarheid van water voor de drinkwatervoorziening staat onder druk. Daarnaast verslechtert de kwaliteit van de drinkwaterbronnen door vervuiling van landbouw, industrie en huishoudens.

De overheid doet ook te weinig om de kwaliteit van het drinkwater te beschermen bij het boren naar aardwarmte. De Algemene Rekenkamer noemt dit in een rapport “zorgwekkend”. Bij geothermie wordt op kilometers diepte geboord naar warmwaterbronnen. Dat water wordt opgepompt en via leidingen naar huizen en gebouwen gebracht waar het gebruikt wordt voor verwarming. Het afgekoelde water wordt weer teruggepompt naar de oorspronkelijke bron. Bij geothermie kunnen zout water en chemicaliën vrijkomen die kunnen lekken naar zoetwaterreservoirs die op tientallen tot honderden meters diepte liggen.

Bij onderzoek naar de kwaliteit van een reeks actieve en niet-actieve zoutputten van AkzoNobel in Twente blijkt nu al dat het grootste deel van de putten diesel, pekel en brak water lekt. AkzoNobel Salt staat sinds 9 september onder verscherpt toezicht van de SodM. Bij een steekproef onder de 86 actieve boorputten zijn bij de vijf onderzochte putten geen lekkages aangetroffen, maar bij een steekproef onder de 446 inactieve boorputten bleken er negen van de dertien putten lek. Een onderzoek naar nog eens zestien putten loopt nog. Drinkwater bestaat voor twee derde deel uit grondwater. Wanneer het grondwater niet gebruikt kan worden zijn we voor ons drinkwater afhankelijk van oppervlaktewater uit de Rijn en de Maas. Dat de Rijn vervuild is, betekent niet dat er geen drinkwater van gemaakt wordt. Vooral de hoeveelheid HMMM die wordt gebruikt in autobanden valt op en wordt de laatste jaren steeds vaker in het Rijnwater gevonden. De concentratie van meer dan zestig stoffen waren in 2022 vorig jaar hoger dan de streefwaarden die zijn gebaseerd op het idee dat de waterbedrijven met eenvoudige natuurlijke zuiveringstechnieken schoon en gezond drinkwater moeten kunnen produceren. De Rijn is ook ernstig vervuild met industrieel microplastic en bevat tussen Basel en Rotterdam gemiddeld 892.777 deeltjes plastic per vierkante kilometer. De meeste plasticvervuiling komt dan ook uit het Ruhrgebied bij Rees in Duitsland. Onderzoekers van de Universiteit van Basel namen vanuit schepen monsters van het oppervlaktewater in elf delen van de Rijn tussen Rotterdam en Basel. De concentratie microplastic is het hoogste dat wereldwijd is waargenomen. De Rijn vervoert alleen al in het oppervlaktewater dagelijks 191 miljoen deeltjes plastic naar de Noordzee. Wetenschappers van de Zweedse Universiteit van Gothenburg hebben honderden gevaarlijke chemicaliën ontdekt in gerecycled plastic toen zij plastic pellets onderzochten die uit gerecyclede materialen bestaan uit 13 landen in Afrika, Zuid-Amerika, Azië en Oost-Europa. In totaal werden 491 stoffen gedetecteerd in de pellets, met nog eens 170 kandidaat-stoffen. Er zaten onder andere gevaarlijke pesticiden tussen, maar ook farmaceutische producten en chemicaliën die in de zware industrie worden gebruikt. Plasticafval verspreidt zich steeds meer over de hele wereld. Enkele maanden terug werden bijvoorbeeld microplastics in de wolken boven Japanse bergen ontdekt. Ook in mensen, onder andere in het bloed, de placenta en de longen, werden al microplastics gevonden. 

Sinds 1940 wordt ook water uit de rivieren door de duinen gefilterd tot drinkwater (infiltratie). Achteraf is gebleken dat het ingevoerde water al die jaren ernstig verontreinigd was. Door de stoffen die in het zand zijn achter gebleven, is de bodem vervuild door allerlei achtergebleven chemicaliën. Er wordt nog steeds water gewonnen in onze duinen en alhoewel het water wordt voorgezuiverd, is de situatie in de duinen nog steeds niet in evenwicht.

In ruim 10 procent van de drinkwatermetingen voor geneesmiddelen en röntgencontrastmiddelen worden de maximale waarden overschreden met Acetylsalicylzuur, Fenazon, Carbamazepine, Prozac, verschillende diergeneesmiddelen, Metformine, Ibuprofen, zo’n 6 soorten röntgencontrastmiddelen, gewasbeschermingsmiddelen en andere industriële stoffen. De meeste vervuiling wordt met de nieuwste nanotechnologie aangepakt, maar desondanks voldoet ons water al jaren niet meer aan de EU normen en daarom zijn die normen speciaal voor Nederland verlaagd. Drinkwater wordt alleen gecontroleerd op ongeveer 60 van de 1800 verschillende geneesmiddelen en gevaarlijke stoffen die in omloop zijn. Afval uit drugslabs komt steeds meer in het riool terecht. Een meting in Eindhoven door KWR heeft uitgewezen dat ruim zit als vier jaar geleden. Ook dumpplekken van xtc-afval zijn een gevaar wanneer het via grondwater en sloten in het drinkwater terechtkomt. Flessenwater is meestal niet veel beter en soms zelfs slechter van kwaliteit dan leidingwater. Onderzoekers vonden in mineraalwater verbindingen die op het vrouwenhormoon oestrogeen lijken. Een van de grootste plasticvervuilers zou volgens milieuactivisten het franse Danone zijn. Deze gebruikt ongeveer 700.000 ton aan plastic per jaar en zou niet genoeg doen aan recycling. In totaal zou volgens Danone het gebruik tussen 2018 en 2021 met 12 procent zijn teruggedrongen. Volgens de activisten is dit slechts 9 procent.  22 procent van alle plastic wordt in de natuur of in de zee gedumpt.

Gevaarlijke stoffen

Het RIVM heeft dit jaar bij bedrijven die in Nederland met grote hoeveelheden gevaarlijke stoffen werken twaalf milieu incidenten geanalyseerd. Bij negen incidenten kwamen gevaarlijke stoffen vrij, waarna twee keer een explosie is ontstaan. Bij twee incidenten ontstonden direct explosies bij werkzaamheden. Een nooddrukvoorziening voorkwam bij het laatste incident dat er gevaarlijke stoffen vrijkwamen. Hierdoor ontsnapte er alleen stoom. Eén persoon heeft aan een explosie blijvend letsel – verminderd zicht aan een oog – overgehouden. Overige slachtoffers hadden tijdelijk ademhalingsproblemen en irritaties. CO2-compensatie wordt door steeds meer bedrijven aangeboden, maar is meer een soort symboolpolitiek.

Ethyleenoxide in sesamzaad

Een te hoog gehalte aan residu van gewasbeschermingsmiddelen (ethyleenoxide) is op sesamzaad gevonden. Het gaat om een kleurloos gas waarvan de damp irritatie kan geven aan de huid, de ogen en de luchtwegen. Bij langdurige blootstelling kan de stof kankerverwekkend zijn. Supermarkten halen 14 oktober 2020 honderden producten waarin sesamzaad is verwerkt per direct uit de handel. Ze doen dat op last van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit. Het desinfecteermiddel, mag in de Europese Unie niet op voedingsmiddelen zitten. Het is niet meteen een probleem voor de volksgezondheid, maar iemand die dagelijks grote hoeveelheden zou consumeren kan er op langere termijn mogelijk schadelijke gevolgen van ondervinden”, meldt de NVWA.

Asbest in grondwater

Ook asbestverontreiniging is een onderschat gevaar voor de volksgezondheid. De verontreiniging wordt veroorzaakt door daken die veelal niet voorzien zijn van een goot, waardoor kankerverwekkende asbestvezels met het regenwater in de omliggende bodem verdwijnen. Op 200.000 locaties in Nederland is de bodem hierdoor bij agrarische bedrijven en fabrieken ernstig verontreinigd. Wanneer je asbestdeeltjes inademt, kun je longvlieskanker, asbestose of longkanker krijgen. Een asbestbesmetting komt doorgaans pas jaren later aan het licht. De Overheid voert vanaf 2024 een verbod in op asbestdaken en trekt 75 miljoen euro voor subsidies uit voor de vervanging en verwijdering er van.

Door een gaslek bij een chemische fabriek in het Indiase district Visakhapatnam zijn 7 mei 2020 zeker acht mensen om het leven gekomen. Ruim 5000 mensen zijn ziek geworden en hebben brandende ogen, een pijnlijke huid en ademhalingsproblemen. Honderden mensen zouden in het ziekenhuis zijn opgenomen na contact met het gas. Het zou gaan om gas van de vloeistof styreen, dat na een brand uit een fabriek van LG Polymers is vrijgekomen.

Project Over de Maas

In de natuurplas Over de Maas bij het Gelderse Alphen wordt zand gewonnen en granuliet dient daar om de bodem te verontdiepen. Rijkswaterstaat stond eind 2019 het storten van 100.000 ton granuliet door de firma Bontrup toe . De plas staat echter in verbinding met de Maas en het waterwingebied en dat zou kunnen zorgen voor verontreiniging van de rivier en het drinkwater. Het restproduct granulaat was afkomstig van het bedrijf Bontrup en blijft over bij de verwerking van graniet. Bontrup moest van het granuliet af op zijn terrein in het Westelijk Havengebied van Amsterdam, omdat het de productie van het steenslag belemmerde die nodig is voor zoab-snelwegen. Het restproduct werd door de leidinggevenden van Rijkswaterstaat wellicht onterecht beschouwd als “grond”. Michelle Blom van Rijkswaterstaat heeft de lagere ambtenaren van Rijkswaterstaat na bemiddeling door ex minister van Buitenlandse Zaken Halbe Zijlstra gedwongen om de stort toch toe te staan vanwege brede maatschappelijke gevolgen waarbij de wegenbouw in het gedrang kwam. Deskundigen van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en van Rijkswaterstaat concludeerden echter dat granuliet zeker geen grond is die zonder meer gestort kan worden, omdat het een bouwstof is, waaraan bovendien een chemische stof is toegevoegd. Ambtenaren van Rijkswaterstaat Zuid-Nederland keurden de vergunningsaanvraag van Bontrup in eerste instantie dan ook af, maar door de interventie van Halbe Zijlstra in zijn functie van ceo bij Volkers Wessel, die overigens een grote afnemer is van Bontrup, werd het alsnog goedgekeurd. Een nieuwe aanvraag voor nog eens 500.000 ton zou door de ambtenaren tot nu toe zijn geweigerd. RWS stelt dat de afvalstof voor de Waterwet en het Besluit Bodemkwaliteit, dat granuliet (of Noordse klei) al sinds 2009 als grond wordt gekwalificeerd. In 2018 is dat, na discussie hierover, herbevestigd door het ministerie. ‘’Uit diverse laboratoriumstudies van onafhankelijke experts blijkt dat granuliet veilig gebruikt kan worden’’, aldus RWS, die wel toegeeft dat er te lang onduidelijkheid is geweest over de vraag of granuliet grond of bouwstof is. RWS verwijst daarbij ook naar twee onderzoeksrapporten waaruit zou blijken dat het granuliet veilig kan worden gestort om de plas te verondiepen. Het project Over de Maas is de afgelopen jaren eerder in het nieuws gekomen vanwege het storten van vervuild slib uit België en plastic afval dat daarbij aan de oppervlakte kwam. Minister Cora van Nieuwenhuizen van Infrastructuur en Waterstaat (VVD) blijkt de Tweede Kamer over deze kwestie verkeerd geïnformeerd te hebben. Oud-minister Halbe Zijlstra blijkt als directeur van bouwbedrijf VolkerWessels wel degelijk een rol te hebben gespeeld bij de toestemming voor het storten van granuliet. Zijlstra zou forse druk hebben uitgeoefend op topambtenaren.

De vergunningen van Tata Steel, Dow Chemical, diverse raffinaderijen in het Rotterdamse havengebied en een aantal andere bedrijven lozen  kwik, zink en stikstof waarbij niet aan de regels wordt voldaan. Dat blijkt uit onderzoek van het Het Financieele Dagblad en onderzoek platform Investico. De betreffende bedrijven hebben in het verleden toestemming gekregen om sommige stoffen in bepaalde hoeveelheden in het water te lozen, maar in de tussentijd zijn die regels aangescherpt en zijn de vergunningen niet aangepast. De vergunningen van onder andere Shell en afvalverwerker AEB voor het lozen van kwik zijn achterhaald. Verder zijn bij sommige bedrijven verplichte milieuonderzoeken niet gedaan of voldoet de lozing niet aan de regels voor waterkwaliteit. Suikerproducent Cosun en gelatinebedrijf Trobas lozen stikstof en fosfor, zonder dat de verplichte toets naar verslechtering van de waterkwaliteit is uitgevoerd. Bij voedselproducent Cargill is de toets wel gedaan, maar niet op de juiste manier.  Volgens de onderzoekers zijn deze twaalf bedrijven slechts het topje van de ijsberg.

In Noord-Brabant wordt een kwekerij van sierplanten verdacht van het gebruik van fipronil met een massale bijensterfte tot gevolg. Bij de huiszoeking zijn de administratie en gewasbeschermingsmiddelen in beslag genomen. Eind augustus meldde een aantal imkers uit de regio een plotselinge massale sterfte onder hun bijen. Fipronil is streng verboden bij het kweken van sierplanten.

Dioxine

Dioxines zijn chemische stoffen die bij (vuil)verbrandingsprocessen kunnen ontstaan. Ze zitten ook in bepaalde bestrijdingsmiddelen en koelvloeistoffen met polychloorbifenylen (pcb’s). Er worden te hoge hoeveelheden dioxine aangetroffen bij runderen en Konik paarden in de uiterwaarden bij het Gelderse Poederoijen en Weurt. Bij de Kaliwaal werd te veel dioxine in de lever van runderen ontdekt. Er worden regelmatig te hoge waarden dioxine aangetroffen in vlees van dieren die het hele jaar door grazen in natuurgebieden. Zo ook bij de Konik paarden uit de Oostvaardersplassen. Uit een steekproef onder vijf merries en vijf hengsten van vier jaar en ouder bleken drie hengsten boven de gestelde dioxinenorm van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) te liggen. Het vlees van één hengst bevatte zelfs twee keer de toegestane waarde. Als mensen dioxines binnenkrijgen, verhoogt dat de kans op een slechter werkend afweersysteem, een verminderde vruchtbaarheid en kanker. Dagelijkse inname van lage gehaltes kan uiteindelijk leiden tot verhoogde gehaltes in het lichaam en daarmee schadelijke effecten. Om die reden zijn er normen gesteld aan vlees dat bedoeld is voor consumptie. De NVWA is inmiddels begonnen met een onderzoek naar de relatie tussen dioxine bij wilde grazers en de mogelijke bodemvervuiling langs de rivieren. De verkoop van vlees uit de uiterwaarden is inmiddels stilgelegd.

In 2019 voerden milieu-inspecteurs in totaal 55.000 bedrijfscontroles uit. Bij 17.000 daarvan werd minstens één overtreding geconstateerd. Van de 17.000 overtreders kregen er slechts 362 een straf opgelegd. De omgevingsdiensten Zuid-Limburg en het Gelderse Rivierenland legden in het pre-coronajaar 2019 geen enkele boete of andere straf op. De regio’s Haaglanden en Rotterdam kwamen boven de 25 straffen uit, met respectievelijk 45 en 142

Mancozeb

Het middel Mancozeb wordt in de landbouw gebruikt tegen schimmels maar blijkt zenuwschade te veroorzaken. Boeren die met bepaalde pesticiden werken, hebben tot wel 60 procent meer kans op Parkinson. In Frankrijk is Parkinson inmiddels erkend als beroepsziekte onder landbouwers. Franse boeren met Parkinson krijgen daar in sommige gevallen een uitkering. Mancozeb was toegestaan tot 2021 en wordt momenteel opnieuw getoetst. In de Betuwe lopen de aantallen patiënten met Parkinson snel op. Bij Angeren (Arnhem) kent vrijwel iedereen wel iemand met parkinson. Brussel haalde onder druk van boerenprotesten de halvering van het gevaarlijke pesticidengebruik in 2030 versneld van tafel. Farmers Defence Force bedreigde zelfs de landbouwminster Adema en Kamerlid Holman in een uitgebrachte video. Vander Plas van BBB weigerde afstand te nemen van de doodsbedreigingen. Op social media zette hij een peiling met de vraag of CDA politice “persoonlijk” moesten worden aangepakt wegens hun ‘verraad’ aan de boeren.

ATM (Afvalstoffen Terminal Moerdijk)

Het OM doet strafrechtelijk onderzoek naar Afvalstoffen Terminal Moerdijk (ATM), dat in het verleden nog vuile slecht gerecyclede grond leverde voor minstens tien plekken in Nederland. De door ATM thermisch gereinigde grond is gebruikt in onder meer dijken en onder wegen. Door extreme verhitting verdwijnen schadelijke stoffen normaal gesproken uit de vervuilde grond en vervolgens mag het gebruikt worden als industriegrond. De grond was afkomstig uit bodemsaneringen en bevatte teerhoudend asfaltgranulaat. Op verschillende plekken lekken er vervuilende stoffen als arseen en benzeen nu in het grond- en oppervlaktewater. In Bunschoten gingen enkele jaren geleden opvallend veel kalveren dood. De dijk wordt daar nu voor 32 miljoen euro gesaneerd. In het Zeeuwse Perkpolder hebben boeren een rechtszaak aangespannen. ATM zou fouten hebben gemaakt in het recycleproces en bepaalde stappen hebben overgeslagen waardoor bijvoorbeeld het benzeen niet verdampt is. In 2017 werd het productieproces bij ATM door de Inspectie Leefomgeving en Transport al tijdelijk stilgelegd omdat regels niet werden opgevolgd. Bij een controle van het afvalwater van ATM werden ook GenX-houdende stoffen aangetroffen. De Afvalstoffen terminal Moerdijk is na Custom Powders in Helmond en Suez Ecoflow in Son de derde onderneming in Noord-Brabant waarbij GenX in het afvalwater is aangetroffen. In oktober en november 2017 trof Rijkswaterstaat bij de rioolwaterzuiveringsinstallatie in Bath GenX aan in het gezuiverde afvalwater. Half januari 2018 werd vastgesteld dat er opnieuw GenX-houdende stoffen aanwezig waren. ATM is een eigen onderzoek gestart. GenX kan door geen enkele waterzuivering worden afgebroken. In 2021 kwamen bij negen incidenten gevaarlijke stoffen vrij, waarna twee keer een explosie zijn ontstaan. Bij twee incidenten ontstonden direct explosies bij werkzaamheden. Een nooddrukvoorziening voorkwam bij het laatste incident dat er gevaarlijke stoffen vrijkwamen. Hierdoor ontsnapte er alleen stoom.

Kwarts

ProRail stelde in 2010, 2017 en 2020 na onderzoeken vast dat werknemers aan het spoor al zeker tien jaar lang stelselmatig worden blootgesteld aan te hoge concentraties kankerverwekkend kwartsstof die tijdens werkzaamheden vrijkomt uit de stenen die op de spoorbielzen liggen. Die stenen dempen trillingen, voeren regenwater af en zorgen ervoor dat het spoor in een rechte lijn blijft liggen. De regelgeving rond het dragen van stofmaskers tijdens werkzaamheden wordt niet altijd nageleefd, terwijl dat noodzakelijk is. Er is onvoldoende toezicht en naar vervangend materiaal wordt onderzoek gedaan.

In 2017 werd volgens een voorzichtige schatting minstens 18,9 miljard euro aan xtc en amfetamine geproduceerd. Het afval van het productieproces wordt gedumpt in sloten, langs de weg, in het bos en soms zelfs midden in woonwijken. Ook wordt gedumpt in het riool via de wasbak of toilet. Het gaat daarbij dan voornamelijk om grote hoeveelheden oplosmiddelen, zuren en drukflessen met zoutzuurgas, waterstof en methylamine. In sommige gevallen wordt het afval in personenauto’s, bestelbusjes of kleine vrachtauto’s gestopt die daarna in brand gestoken worden.

PFAS/PFOS/APN

PFAS bevat koolstof-fluorbindingen, een van de sterkste chemische bindingen in de organische chemie. Dit betekent dat ze bestand zijn tegen afbraak bij gebruik en ook in het milieu. De meeste PFAS kunnen ook gemakkelijk in het milieu worden getransporteerd, over lange afstanden verwijderd van de bron van hun vrijlating. PFAS zijn persistente schadelijke stoffen, of worden uiteindelijk omgezet in, die leiden tot onomkeerbare blootstelling aan en accumulatie van het milieu. Vanwege hun wateroplosbaarheid en mobiliteit heeft verontreiniging van oppervlakte-, grond-, drinkwater en bodem zich zowel in de EU als wereldwijd voorgedaan en zal dit blijven voortduren. Het is zeer moeilijk en uiterst kostbaar gebleken om PFAS te verwijderen wanneer deze in het milieu terechtkomen. Bovendien zijn sommige PFAS’s gedocumenteerd als toxische en/of bioaccumulerende stoffen, zowel met betrekking tot de menselijke gezondheid als het milieu. Zonder actie zullen de concentraties ervan blijven stijgen en zullen de toxische en vervuilende effecten moeilijk ongedaan te maken zijn.

Vooral via voedsel en dan met name door het eten van vis, groenten, (hobby) eieren en drinken van water worden mensen blootgesteld aan PFAS en andere chemische stoffen.  Daarnaast krijgen we PFAS binnen via koffie, thee, graanproducten, melkproducten, vlee en fruit. De concentraties die mensen binnenkrijgen, liggen meestal boven de zogeheten “gezondheidskundige grenswaarde”. Het RIVM onderzocht van 54 voedingsmiddelen enkele monsters. Kabeljauw bleek de hoogste PFAS-concentraties te bevatten, gevolgd door zalm uit blik en vissticks. PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Onder deze noemer vallen chemische stoffen die amper afbreekbaar zijn en in verband worden gebracht met (teelbal)kanker, verhoogd cholesterol en voortplantingsdefecten. Kippeneieren uit de omgeving van Sliedrecht en de rest van de Alblasserwaard zijn vanwege de hoge hoeveelheid PFAS onveilig om te consumeren. Het eten van 1 of 2 eieren kan al schadelijk zijn. Op 1 locatie was 1 eitje eten door een kind van van 4 al genoeg om het kind 20 keer meer PFAS binnen te laten krijgen dan veilig is. (zie ook onder bij Chemours). ook in het drinkwater zitten flink hogere waarden dan Europees is toegestaan.

Nederland heeft samen met vier andere Europese landen na een jaren durend overleg een voorstel ingediend om 10.000 verschillende poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS) te verbieden.  PFAS-stoffen zijn schadelijk voor de gezondheid en het milieu. Vijf Zeeuwse gemeenteraden rond de Westerschelde willen een bevolkingsonderzoek naar plaatselijk pFAS. In Zeeland ontstond in 2021 al onrust over de mogelijke aanwezigheid van PFAS in de Westerschelde. nadat bleek dat chemieconcern 3M in het Belgische Zwijndrecht, vlak bij Antwerpen, jarenlang PFAS heeft geloosd in de Schelde. Ook de grond in de omgeving van de fabriek is vervuild. Inmiddels is er bloedonderzoek gedaan onder de inwoners van Zwijndrecht. Bij een aantal mensen is een veel te hoge concentratie PFAS vastgesteld; er volgt nu nieuw onderzoek.  De Overheid vindt dat het Amerikaanse chemieconcern 3M de schade moet vergoeden die schadelijke stoffen in de Zeeuwse Westerschelde hebben aangericht. Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) heeft 3M aansprakelijk gesteld.

Zeker dertig Vlaamse bedrijven mogen nog altijd onverminderd PFAS lozen in water dat uiteindelijk in de Westerschelde terechtkomt. Voor deze bedrijven geldt een overgangsperiode tot 2024 waarin ze de gevaarlijke chemicaliën nog volop mogen lozen. Het chemiebedrijf Sabic in Bergen op Zoom stort bijvoorbeeld jaarlijks met toestemming 50 kilo PFAS in de Westerschelde.

De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) onderzoekt of in papieren rietjes het schadelijke PFAS zit, in welke hoeveelheden en of dat gevaarlijk is voor de volksgezondheid.  PFAS wordt gebruikt om rietjes vet- en waterafstotend te maken. 

PFAS staat voor poly- en perfluoralkylstoffen. Dit zijn stoffen die van nature niet in het milieu voorkomen. Voorbeelden van PFAS zijn: GenX, PFOA perfluoro octanoic acid en PFOS . PFAS wordt in veel producten toegepast zoals onder ander in verf, regenkleding, pannen en cosmetica, waardoor deze stoffen uiteindelijk in het milieu terecht komen. De stoffen zijn niet of nauwelijks afbreekbaar. Als mensen over een lange periode kleine hoeveelheden PFAS binnenkrijgen, kan dat schadelijk zijn voor het immuunsysteem en kanker veroorzaken. De eerste aanwijzingen dat pPFAS schadelijk is, dateren al uit de jaren 60 en 70. Proeven met ratten en apen lieten zien dat kleine doses al grote gevolgen heeft voor de gezondheid. Ratten kregen oogafwijkingen, proefapen overleden binnen drie weken. De aanwezigheid van PFAS heeft inmiddels heel veel bouwprojecten lam gelegd. Door strengere milieuregels is het verplaatsen van grond aan banden gelegd. Het kabinet wil de zogenoemde PFAS-norm tijdelijk fors verhogen om de bouw vlot te trekken. De norm wordt verachtvoudigd naar 0,8 microgram per kilo grond. Een grens van 0,1 microgram werd door deskundigen “hysterisch” genoemd. Zuigelingen blijken de stoffen al in hoge concentraties via moedermelk in het bloed te hebben, waardoor bijvoorbeeld vaccinaties minder of niet goed werken. De giftige stoffen zitten in heel veel producten en voedingsmiddelen zoals in eieren, fruit, zalm, etc. maar ook in anti aanbaklagen en regenjassen. De nieuwste veilige norm is 6,9 mg per liter maar gemiddeld blijken er in het bloed een veelvoud hiervan te zitten. 

De met arseen, cyanide, kwik en PAK’s vervuilde grond op het Waalstrand in de Stadswaard bij de Ooijpolder naast de Waalbrug in Nijmegen moet worden afgegraven. Op het strand werd een blauwe laag aangetroffen en moest in juni 2023 door Rijkswaterstaat worden afgesloten met hekken en een olieboom in het water om te voorkomen dat vervuiling zich via de Waal verder zou verspreiden. Na de zomer gaat Rijkswaterstaat nader grondonderzoek en ook een historisch onderzoek doen.  In 95 procent van de oude en zo’n 80 procent van de nieuwere modellen zonnepanelen zit PFAS verwerkt.

Schiphol zit nog steeds met 180.000 ton PFAS-grond in zijn maag, zelfs nadat in het verleden al grote hoeveelheden uitgereden zijn naar andere stortplaatsen in de regio. Na twee jaar onderzoek en testen denkt Schiphol de oplossing te hebben gevonden, namelijk een wasinstallatie die de gifgrond volgens eigen zeggen voor 80 procent zou reinigen. Over blijft 20 procent zwaar verontreinigd slib waarvan Schiphol stenen wil bakken. In het bakproces moeten de hoge temperaturen ervoor zorgen dat het PFAS afbreekt en daarmee onschadelijk wordt. Om de PFAS af te breken, moet er echter verhit worden  tot 1100 tot 1400 graden. Schiphol heeft PFAS sinds de jaren ’60 op grote schaal gebruikt, in onder meer het blusschuim en in vuilafstotende coatings op vliegtuigen. Pfas zit volgens een kaart van Le Monde op en rond het vliegveld in ongekende hoeveelheden in de grond en soms met extreem hoge concentraties, zoals rond de oefenplaats van de brandweer. Ook grote delen van het Amsterdamse Bos zijn verontreinigd, de oevers van de Ringvaart, het complete tracé van de N201 waarvoor kennelijk Schipholgrond is gebruikt en op en rond de Grote Poel, vlakbij het gemeentehuis van Amstelveen. Tot in Nieuw-Vennep, Hoofddorp, Aalsmeer en Badhoevedorp zijn metingen gedaan die aantonen dat het PFAS er in gevaarlijk hoge concentraties in de grond zit. De wasinstallatie die Schiphol heeft gekocht wordt binnenkort opgebouwd, zonder een voorafgaande milieu-effectrapportage. Vanaf het najaar van 2024 moet de installatie naast de Zwanenburgbaan komen te staan, op één van de tijdelijke opslagplaatsen voor gifgrond die Schiphol rijk is. In drie jaar tijd moeten daar dan de 7.500 vrachtwagens PFAS-klei worden gereinigd. Over blijft 20 procent ofwel 1.500 vrachtwagens aan zwaar verontreinigd slib. Schiphol deed afgelopen maanden een proef met een speciale afzuig apparaat in een van de brandweerkazernes bij start- en landingsgebied. Lucht die is vervuild met ultrafijnstof komt terecht in dat apparaat en de machine filtert de lucht. Schone lucht zonder ultrafijnstof gaat vervolgens weer naar buiten.Het apparaat blijkt goed te werken. Gemiddeld zorgt het apparaat voor 75 procent minder ultrafijnstof. Omdat er in de kazerne ook weleens ramen en deuren opengaan, is het percentage ultrafijnstof in de lucht iets hoger. Het apparaat blijft in de kazerne en komt komende periode ook in andere gebouwen vlak bij start- en landingsgebied. Wanneer dit gebeurt en op welke plekken dit zal zijn is nog niet bekend. Daarna wil het vliegveld de machine ook testen in de buitenlucht, op de D-pier.  Schiphol doet in november 2023 ook een proef tegen ultrafijnstof in de lucht op Twente Airport bij Enschede. Een speciale techniek met waterdruppels werd vorig jaar al getest en is nu doorontwikkeld. Speciale sproeiers produceren nevel bij een vliegtuig met draaiende motoren. Het ultrafijnstof moet zich aan deze nevel hechten en daardoor snel op de grond vallen in plaats van zich verder te verspreiden in de lucht. Als de resultaten van deze test goed zijn, wil Schiphol deze methode testen op grotere schaal.

Volgende trage stappen voor PFAS-beperking door ECHA

Het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) doet de volgende stappen voor het voorstel om PFAS te beperken in het kader van REACH, de EU-verordening inzake chemische stoffen.

De sectoren en elementen die in de komende drie commissievergaderingen aan bod komen zijn:

• Vergaderingen juni 2024:
  • Metaalplateren en vervaardiging van metalen producten; 
  • Aanvullende discussie over gevaren (alleen door RAC).
• Vergaderingen september 2024:
  • Textiel, stoffering, leer, kleding, tapijten (TULAC);
  • Materialen en verpakkingen die met voedsel in contact komen;
  • Aardolie en mijnbouw.

3M en Indaver/Vergif in vis

Vis, garnalen, oesters en mosselen uit de Westerschelde zijn al langer niet meer geschikt voor consumptie. Er zit acht tot tien keer hogere waarden PFAS in dan bij vergelijkbare producten in de winkel. Het RIVM advies is om geen zelf gevangen vis uit de Westerschelde te eten. In 2021 bleek dat het chemieconcern 3M in het Belgische Zwijndrecht duizenden kilo’s PFAS per jaar loosde op de Schelde dat via de Westerschelde naar zee stroomde. PFAS die door vis en andere zeeproducten in het menselijk lichaam komt, draagt extra bij aan de toch al hoge PFAS-blootstelling via andere bronnen in Nederland. In een later stadium werd het bedrijf Indaver ingeschakeld om de giftige stoffen te verwerken en vernietigen, maar in de praktijk werden PFOS en PFAS gewoon geloosd op het oppervlaktewater naar de Westerschelde. In het water in de Westerschelde zit er volgens de bestaande normen al 22 keer te veel PFOS in het water en volgens de nieuwe grenzen van het RIVM wordt dat maar liefst 2000 keer teveel. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat kan, mede op basis van het onderzoek van het RIVM, besluiten om de normen voor PFAS in oppervlaktewater aan te passen. Het Antwerpse afvalverwerkingsbedrijf krijgt PFAS houdend materiaal vanuit heel Europa, ook van Chemours uit Dordrecht, dat de PFAS soort GenX bevat. Jaarlijks zo’n 1,8 miljoen kilo. Voor het lozen van GenX had Indaver tot voor kort geen vergunning. Indaver tekende beroep aan tegen een aantal van de nieuwe lozingsnormen, want volgens het bedrijf kan het alleen aan die normen voldoen wanneer de fabriek geheel of gedeeltelijk wordt stilgelegd. Wanneer de normen worden overschreden kan het bedrijf hoge boetes of zelfs gevangenisstraffen krijgen. Indaver wijst er op dat wanneer de productie wordt stilgelegd PFAS houdend materiaal zich gaat ophopen. Door de Vlaamse instanties wordt niet gehandhaafd op overtredingen. 3M heeft ook in de Verenigde Staten een miljardenschikking moeten treffen met een groot aantal waterleidingbedrijven vanwege PFAS-vervuiling. Het gaat in totaal om een bedrag van 10,3 miljard dollar, omgerekend zo’n 9,4 miljard euro. De rechter moet nog wel met de schikking instemmen. Chemiereus 3M stopt eind 2024 met de productie van pfas in zijn fabriek in Zwijndrecht. 

APN

Naast de Nijmeegse wijk Hees, ligt een industrieterrein waar asfaltbedrijf APN staat. Omwonenden hielden meermaals  demonstraties tegen de uitstoot van APN. In 2021 bleek dat het asfaltproductiebedrijf 17 keer zoveel als wettelijk toegestaan de schadelijke stof naftaleen uitstoot. In het  het nieuwe rapport van de Onderzoekraad voor Veiligheid wordt het bedrijf genoemd. De Onderzoeksraad voor Veiligheid oordeelt in het rapport hard over de wijze waarop overheden proberen de gezondheid van onder meer inwoners van Nijmegen-West te beschermen. Ook de gemeente Nijmegen wordt verweten haar taken niet naar behoren uit te voeren.

AkzoNobel

Ook AkzoNobel is volgens het Openbaar Ministerie schuldig aan meerdere incidenten in 2013 en 2015 waarbij de veiligheid van werknemers in gevaar is gekomen en eist een boete van 450.000 euro. Het gaat om incidenten waarbij chloorgas en zoutzuur zijn ontsnapt en het lozen van onbekende stoffen. Deze incidenten hadden voorkomen kunnen worden als het bedrijf de veiligheid op nummer één had gesteld. Het eerste incident was in april 2013. Bij het werken aan leidingen kwam chloorgas vrij. Twee werknemers ademde het gas in en raakten onwel. Het incident werd nooit gemeld. Bij het tweede incident in 2015 kregen vier werknemers zoutzuur over zich heen. Ze hadden geen beschermende kleding aan, terwijl dat wel verplicht was. De wolk zoutzuur trok uiteindelijk over de openbare weg naast de installatie. Hierdoor moesten bedrijven in de omgeving worden ontruimd. Ook heeft het bedrijf in het verleden tweemaal niet doorgegeven dat stoffen werden geloosd op het water. Volgens het bedrijf gaat het om menselijke fouten waarbij de bestaande veiligheidsmaatregelen en werkprocedures niet zouden zijn gevolgd. In Peru is 22 mei voor een groot deel van de zuidoostelijke regio Madre de Dios de noodtoestand uitgeroepen vanwege hoge concentraties kwik afkomstig uit de illegale mijnbouw. Via rivieren komt het schadelijke metaal in vissen terecht die de belangrijkste voedselbron zijn voor de lokale bevolking van het stuk Amazonegebied. Ongeveer 40 procent van de 110.000 inwoners tellende regio kampt met te hoge concentraties kwik in het lichaam. Het vervuilde gebied beslaat zo’n 85.000 vierkante kilometer.

Bayer Monsanto en glysofaat

Bayer moet een schadevergoeding van 2,25 miljard dollar betalen aan een Amerikaans slachtoffer van Roundup gebruik. Een jury in een rechtbank in Philadelphia oordeelde in januari 2024 dat de ziekte non-Hodgkin lymfoom, waaraan het slachtoffer lijdt, is gekomen door het gebruik van Roundup tegen onkruid rondom zijn huis voor een periode van een aantal jaren. Van de 2,25 miljard is 250 miljoen een vergoeding voor de geleden schade, de rest van het bedrag is bedoeld als boete. Bayer heeft aangekondigd in beroep te gaan. Monsanto, de producent van de onkruidverdelger Roundup, werd 17 november 2023 door een rechtbank in de Amerikaanse staat Missouri ook al veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding van meer dan 1,5 miljard dollar aan drie Amerikanen die kanker kregen na gebruik van het middel. James Draeger, Valerie Gunther en Dan Anderson kregen van de rechters in Jefferson City in Missouri samen een schadevergoeding van 61,1 miljoen dollar (55,9 miljoen euro) voor geleden schade en daarbij ieder nog eens een bedrag van 500 miljoen dollar (458 miljoen euro) om Monsanto te bestraffen. Bij de drie had zich een non-hodgkin lymfoom ontwikkeld en De kanker was het gevolg van het jarenlang gebruik van Roundup bij het tuinieren. Eigenaar Bayer ging in hoger beroep en won de zaak die was aangespannen door een man in Californië die zei kanker te hebben gekregen van het middel. Daarmee heeft het concern nu tien opeenvolgende van de laatste vijftien soortgelijke rechtszaken gewonnen. Het komende jaar worden er nog meer zaken verwacht. 

Bayer AG, kocht in 2018 Monsanto voor $ 63 miljard en heeft ongeveer 95.000 Roundup-letselschadeclaims voor $ 11 miljard moeten betalen. Vanaf 2023 wordt glyfosaat niet meer gebruikt in Roundup die aan gewone consumenten wordt verkocht, maar blijft het beschikbaar voor boeren en landbouwbedrijven. Glyfosaat is een van de meest gebruikte bestrijdingsmiddelen in de Europese landbouw. Concentraties Glyfosaat werd aangetroffen in drinkwater en levensmiddelen en in veel Duitse bieren. Onderzoek heeft uitgewezen dat zelfs het ijs van Ben & Jerry’s sporen van glyfosaat bevat. De “Urinale 2015” studie, gepubliceerd door de Heinrich Böll Foundation, toonde aan dat 99,6 procent van de 2.000 Duitse burgers positief testten op glyfosaat. Zij hadden vijf tot 42 keer de Europese drinkwaternorm van 0,1 microgram per liter in hun urine. De Europese Commissie ziet in navolging van voedselwaakhond EFSA niet genoeg bewijs om glyfosaat te verbieden. Van onaanvaardbare risico’s zou geen sprake zijn mits beperkingen dat het middel zich na het sproeien door de lucht verspreidt. De vergunning voor glyfosaat loopt tot eind 2023. De EU kan die voor vijftien jaar verlengen, maar de Commissie blijkt nu voor tien jaar te kiezen. De Europese Commissie verlengde de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat in november 2023 met 10 jaar. Dat besluit is vandaag direct genomen, nadat de Europese lidstaten opnieuw geen besluit namen over het voorstel van de Europese Commissie. Bij een nieuwe stemming onthield een meerderheid, waaronder Nederland, zich opnieuw van een oordeel. Dat gebeurde enkele weken gelden ook al. De Nederlandse landbouwminister Piet Adema schoffeert de keuze van de 2e kamer en vele anderen en onthield zich van stemming over het langer gebruiken van onkruidverdelger glyfosaat in Europa. Hij negeert de vele oproepen van de FNV, Natuur & Milieu en de Parkinson Vereniging. Bayer werkt nu aan een alternatief middel dat momenteel wordt getest op planten. Het vervangende product moet in 2028 op de markt komen.

Black Bear Carbon

Bandenrecycle bedrijf Black Bear Carbon in Eindhoven kan, ondanks de vele giften, subsidie en investeringen toch niet langer voldoen aan de financiële verplichtingen, waaronder de salarisbetalingen van de circa tien medewerkers. Het bedrijf liet weten dat de verliezen in de jaren tot en met 2021 zijn opgelopen naar 21 miljoen euro. Investeringsfonds van Capricorn uit Leuven, dat een belang van ruim 29 procent bezit en Chemelot Ventures uit Geleen met 14 procent van de aandelen zijn niet bereid om het bedrijf nog verder te financieren. In mei 2021 investeerde ook Staatsfinancierder Invest-NL nog 2,5 miljoen euroen er waren verschillende financieringsrondes voor vele miljoenen. Naast Capricorn en Chemelot Ventures zorgden onder meer ING Sustainable Investments, de Nederlandse investeerders 5square en Social Impact Ventures, het Thaise conglomeraat SCG Chemicals, Circle Economy. Particon, Climate KIC, RVO (Netherlands Enterprise Agency), Ellen Macarthur Foundation, de stichting Cradle to Cradle, Hollandcircularhotspot en Clean Future Synergy voor kapitaal. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) had een subsidie van 15 miljoen euro klaarliggen waarvan al vijf ton beschikbaar is gesteld. Het restant zou komen als de grote investeringsronde voor de nieuwe fabriek was afgerond.
Black Bear haalde uit gebruikte autobanden zwart poeder dat met succes wordt toegepast in proefprojecten van verf- en coatinggigant AkzoNobel en bandenproducent Vredestein. De zogenoemde pyrolyse-olie die het tijdens het recyclingproces genereert, kon ook nog eens worden toegepast voor drukinkt en als brandstof en ingezet in de raffinage van aardolie. In 2019 brandde de productielocatie in Nederweert af. Op een nieuwe locatie op het Chemelot-terrein in Geleen werd na lange procedures een nieuwe vergunning bemachtigd, maar er bleek nog 100 miljoen euro aan financiering nodig om deze plek operationeel te maken. Er word nog steeds tevergeefs gewacht op de Duitse Aurelius Groep die 80 miljoen hiervoor zou investeren. Sinds de brand in 2019 zit het bedrijf zonder productielocatie en inkomsten.

Chemcom

In 1970 kondigen AKZO en DSM een samenwerking aan. In Delfzijl werdt een methanolfabriek opgericht, bestemd voor de export en de fabricage van formaldehyde. Een dochteronderneming van AKZO, Koman, produceert ureumformaldehyde. In 1973 werd het bestaande industrieterrein aanzienlijk uitgebreid met een fabriek voor de productie van formaldehyde (1973), bestemd voor lijmen en kunstharsen. Deze fabriek wordt Methanol Chemie Nederland (MCN) gedoopt. MCN opent in 1974 een methanolfabriek en een fabriek voor houtlijmen: ureum (melamine) formaldehyde. In 1991 wordt MCN overgenomen door Neste Oy, thans Dynea. In 2012 worden de aandelen verkocht aan
ChemCom Investments B.V en vindt er een naamswijziging plaats: van Dynea B.V. naar ChemCom Industries B.V. ChemCom Industries beschikt over een harsenfabriek met twee grote, multifunctioneel inzetbare reactoren welke onafhankelijk van elkaar kunnen produceren. De productiecapaciteit bedraagt 210.000 ton/jaar.

Chemelot

Chemelot is met circa acht vierkante kilometer een van de grootste chemische complexen van west Europa. Op het industrieterrein in Geleen kwam 6 december 2017 en 17 augustus 2023 een onbekende hoeveelheid ammoniak vrij. Een week eerder op 29 november 2017 werd Chemelot getroffen door een grote stoomstoring, waardoor driekwart van de zestig fabrieken plat kwam te liggen door een defecte klep in het watersysteem. 3 augustus 2019 is er rond het middaguur een giftige stof vrijgekomen. Rond 12.40 uur was het lek gedicht. Het ging om een rookwolk die vrijkwam uit salpeterzuurfabriek OCI Nitrogen. Er zijn zeer regelmatig bruine stikstof rookpluimen boven het gebied te zien die via internet worden gemeld.   Dat gebeurd zeer frequent en regelmatig waardoor het de status van standaardbericht heeft gekregen. Ongewone voorvallen komen ook steeds vaker voor: in 2017 26x, in 2018 15x, in 2019 25x, in 2020 18x, in 2021 21x en in 2022 24 x. Het aantal ongewone voorvallen in 2022 vertoont een stijging. Het meerjaren gemiddelde is ruim 20. Bijna de helft van de meldingen is gerelateerd aan het openen van een veiligheidsklep bij de Lage Dichtheid Polyethyleen fabriek (LDPE) van SABIC, (gestegen van 7 naar 11). Zuhal Demir, de Vlaamse minister van omgeving, wil nu de Nederlandse Staat in gebreke te stellen voor het overtreden van de internationale milieuregels omdat Waterschap Limburg ten onrechte een vergunning heeft gegeven voor waterlozingen van bedrijf Sitech Services BV op industriecomplex Chemelot. Er worden al langer gesprekken gevoerd tussen de Nederlandse en Vlaamse overheid over de lozingen van chemische stoffen in de Maas.

Chemie Pack

Chemie Pack heeft een boete gekregen van 730.000 euro voor de voorkombare gevolgen van de brand bij het bedrijf in januari 2011. Drie leidinggevenden van het bedrijf kregen in hoger beroep werkstraffen oplopend tot 216 uur. De directeur en de veiligheidscoördinator kregen bovendien ieder zes maanden voorwaardelijke celstraf en een beroepsverbod van twee jaar. De productieleider kreeg 162 uur werkstraf en vier maanden voorwaardelijk. De drie zijn verantwoordelijk voor het niet goed naleven van de vergunning en het niet nemen van de juiste veiligheids- en milieumaatregelen. De brand was ontstaan nadat met een branden gepoogd werd om een bevroren pomp te ontdooien. De schade is geraamd op 75 miljoen euro en had grote gevolgen voor het milieu en de omwonenden. De drie leidinggevenden worden niet verantwoordelijk gehouden voor het ontstaan van de brand omdat ze niet op de hoogte zouden zijn geweest van het feit dat open vuur werd gebruikt om pompen te ontdooien.

Chemours/voorheen DuPont

DBM Blending

Het Openbaar Ministerie (OM) eist tegen de oud-directeur (79) van een chemiebedrijf in Klundert een taakstraf van 240 uur en een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden. Als het aan justitie ligt moet het bedrijf DBM Blending 300.000 euro boete betalen. Het OM verwijt het bedrijf en de oud-directeur het “jarenlang opzettelijk negeren” van een eis om het werk in een fabriekshal te stoppen. In deze hal werd gewerkt met gevaarlijke stoffen en werden veiligheidsregels onvoldoende nageleefd. De voormalig directeur heeft opzettelijk alle regels genegeerd, lak aan de overheid gehad en zichzelf, zijn personeel en het milieu aan langdurig en ernstig gevaar blootgesteld”, vindt de officier van justitie. “Dat het niet is misgegaan, is puur geluk. Het was een bedrijf met een zeer slechte veiligheidscultuur. In 2014 legde de Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid (ISZW) het werk in een productiehal van het chemiebedrijf stil. In die hal werden explosieve stoffen afgevuld en opgeslagen. De inspectie ging tussen 2014 en 2018 meerdere keren langs, maar zag niet dat het werk in de hal doorging. Dat bleek pas later. Tijdens een controle in 2018 constateerden de inspecteurs verdachte omstandigheden. Uit onderzoek dat toen volgde bleek dat het bedrijf de eis om niet te werken in de productiehal bijna 600 keer had genegeerd, Hoewel de inspectie meerdere keren eiste dat het Brabantse chemiebedrijf de explosieveiligheid beter zou regelen, deden het bedrijf en zijn directie dat niet, aldus het OM. Justitie vindt verder dat het personeel onvoldoende instructies kreeg over het werken met gevaarlijke stoffen. Het chemiebedrijf nam daarnaast onvoldoende veiligheidsmaatregelen voor de verwerking van acrylonitril. Dat is een zeer gevaarlijke giftige stof die wordt gebruikt bij de productie van onder meer nylon en synthetisch rubber. Volgens een berekening van het OM heeft het bedrijf ruim 550.000 euro verdiend door gewoon door te werken in de hal waar de productie stil had moeten liggen.

Du Pont zie Chemours

Edelchemie

De rechtbank in Roermond heeft slechts een boete van 25.500 euro opgelegd aan de directeur van Edelchemie. Zijn bedrijf in Panheel moet 25.000 betalen en dochterbedrijf Phoenica 5.000 euro. Directeur Leo Nevels maakte zich schuldig aan bodemvervuiling en draaide zeven jaar lang zonder milieuvergunning. Zijn twee zonen werden vrijgesproken en zijn partner en oud-bedrijfsleidster van Phoenica werd wel schuldig bevonden, maar kreeg geen straf. Tegen Nevels was een celstraf van zestien maanden geëist en tegen zijn zonen twaalf en tien maanden. Het bedrijf werd al in 2012 door de provincie stilgelegd. Pas in 2015 kwam de dagvaarding.

Forafina

Koman zie Chemcom

Methanol Chemie Nederland (MCN) zie Chemcom

OCI

Een onderdeel van OCI Global, beursgenoteerd als AEX-fonds aan de NYSE Euronext te Amsterdam.  Wereldwijd producent van stikstofhoudende meststoffen en chemicaliën met productielocaties in de Verenigde Staten, Nederland, Egypte, Algerije en China. OCI telt 3.000 medewerkers. De productiecapaciteit bedraagt circa 7 miljoen ton. Zij maken uit ureum gevormd, met ammoniak en koolstofdioxide als bijproducten onder hoge druk (> 7 Mpa) en een temperatuur boven de 370°C cyaanzuur, dat via exotherme reactie tot cyanuurzuur leidt. Het cyanuurzuur condenseert met ammoniak tot melamine en water bestemd voor gebruik in Industriële toepassingen zoals panelen van hout, laminaat, coating, gietpoeders, betonweekmakers en vlamvertragers.

Huisdieren in de Verenigde Staten en zuigelingen in China kwamen rond 2007/2008 te overlijden door nierfalen vanwege  Melamine. Melamine en cyanuurzuur veroorzaken afzonderlijk normaliter geen nierdefecten, maar een gecombineerde toediening (combinatietoxicologie) wel in de vorming van kristallen en laesies in het nierweefsel en klinische tekenen van (acute) nierschade.

Odfjell

Aan het chemische tankopslagbedrijf Odfjell waar chemische vloeistoffen en zuren worden opgeslagen werden al tientallen miljoenen aan boetes en dwangsommen opgelegd en in 2014 waren er twee explosies en een brand na het instorten van een reactorvat bij Shell Moerdijk die werden veroorzaakt door het lekken van kankerverwekkend ethylbenzeen. Na de ontploffing stond 50.000 liter van het ethylbenzeen in brand. Na het verversen van een katalysator werd deze gespoeld met verwarmd, vloeibaar ethylbenzeen en daarbij ging het dramatisch mis. In grondmonsters werden daarna zware metalen gevonden en in het rioolwater bij de zuivering in Zwijndrecht werd ethylbenzeen gevonden. Dat het drinkwaterbedrijf Evides na de brand in Moerdijk niet gealarmeerd werd is alarmerend.

Bij het bedrijf brak 11 november opnieuw een heftige brand uit, die ontstond in de compressorruimte. Shell Moerdijk ontdekte eind januari dat door een foutje bij reparatiewerkzaamheden een installatie niet werd afgesloten waardoor sinds 21 november vorig jaar ongeveer 25 ton giftig ethyleenoxide in de atmosfeer is weggelekt. Omdat de installatie 25 meter hoog zit, is het pas maanden later ontdekt. Etheenoxide is kankerverwekkend en kan erfelijke genetische afwijkingen veroorzaken in de menselijke voortplantingscellen. De emissie valt onder de Seveso III-richtlijn zodat de Onderzoek raad voor Veiligheid een onderzoek instelde. Shell moest hiervoor een boete van 2,5 miljoen euro betalen voor de explosie.

Sitech

Sitech Services is in 2008 gestart vanuit verschillende DSM-afdelingen, die onsite dienstverlening verzorgden. De dienstverlening van Sitech focust in grote lijnen op Managed Services, Technology en Operate. Hun diensten zijn ondergebracht in 5 servicelijnen. Binnenkort gaan ze een nieuwe fase in met de verzelfstandiging van de afzonderlijke bedrijven. Het bedrijf verzorgt volledig onderhoud, technische ondersteuning en het realiseren van noodzakelijke of gewenste aanpassingen. Daarnaast ontwerpen, leveren, implementeren en onderhouden ze futureproof IT-infrastructuren. En Asset Health Center,  checkt  werking en functionele betrouwbaarheid van de bedrijven op Chemelot. Ook verzorgen ze analyse en inspectie van installaties, waarbij handmatige controle plaatsmaakt voor online afhandeling op basis van monitoring. Ten slotte verzorgen ze ondersteuning op het gebied van vergunningen, recycling van materialen en onderdelen, hergebruik van warmte, afvalverwerking en energiebesparing.

Sterigenics

De gemeente Zoetermeer en het bedrijf Sterigenics worden niet verder vervolgd voor het tussen 2004 en 2009 lozen van hoge concentraties kankerverwekkend ethyleenoxide, omdat niet onomstotelijk bewezen is dat er sprake was van een direct en onmiddellijk levensgevaarlijk risico voor mensen in de omgeving van het bedrijf. En dat terwijl het bedrijf midden in een woonwijk gevestigd is. Het giftige ethyleenoxide werd al die jaren onbewerkt via een calamiteitenpijp geloosd. Sterigenics en twee leidinggevenden zijn door de rechtbank vrijgesproken. Omdat Sterigenics handelde met toestemming van de gemeente Zoetermeer mocht het bedrijf erop vertrouwen dat de gemeente instemde met het overtreden van de voorschriften van de vergunning. De kankerverwekkende stof ethyleenoxide is afkomstig van het Amerikaanse bedrijf Sterigenics opererend onder de naam Deross Holding. Het bedrijf is inmiddels vertrokken. Tussen 2004 en 2009 stootte het bedrijf kankerverwekkende stof uit en de gemeente greep niet in.

ECN heeft op verzoek van RIVM het onderzoek naar de luchtkwaliteit rondom Schiphol onderzocht. en daar blijkt zoals verwacht een verhoogde concentratie ultrafijnstof. Direct buiten het luchthaventerrein is de gemiddelde bijdrage van luchtvaartactiviteiten vergelijkbaar met de bijdrage van wegverkeer in straten in binnenstedelijk gebied. Naarmate de afstand tot het luchthaventerrein toeneemt, neemt de concentratie ultrafijnstof af. Op zo’n vijftien kilometer van de luchthaven is de bijdrage nog steeds meetbaar, namelijk 20% procent van de bijdrage direct naast het luchthaventerrein. Ultrafijnstof kan schadelijk zijn voor de gezondheid”, stelt de raad in een rapport. Ultrafijnstof bestaat uit deeltjes die kleiner zijn dan 0,1 micrometer die vrijkomen bij allerlei verbrandingen. De deeltjes komen vooral voor in de buurt van vliegvelden, langs wegen, bij de scheepvaart en bij fabrieken. “Deze deeltjes zijn zo klein dat ze na inademing diep in de longen terechtkomen, waarna ze via de bloedbaan elders in het lichaam invloed kunnen hebben”, schrijft de Gezondheidsraad. De microscopisch kleine deeltjes zijn niet alleen schadelijk voor volwassenen en kinderen, maar ook voor ongeboren baby’s. Baby’s in vervuilde gebieden hebben over het algemeen een lager geboortegewicht en vroeggeboortes komen vaker voor. Roetdeeltjes die zwangere vrouwen inademen, komen via het vruchtwater bij de baby terecht.”

Tata Steel

Trafigura

Trafigura is bekend van het schip de Probo Koala. Het bedrijf had in 2006 zonder toestemming van de autoriteiten 500 ton gevaarlijke afvalstoffen in en uit Nederland gebracht en vervolgens gedumpt bij havenstad Abidjan aan de Ivoorkust waarbij ongeveer tien doden vielen en tienduizenden mensen ziek werden. De Probo Koala probeerde bij Amsterdam Port Services (APS) verontreinigd afvalwater aan te bieden voor duizend euro per ton. APS kon het giftige water echter niet verwerken en een groot deel werd door APS weer teruggepompt in het schip waarna de lading uiteindelijk aan een plaatselijke verwerker aan de Ivoorkust werd aangeboden. Amsterdam Port Services en een oud-directeur werden persoonlijk én de gemeente Amsterdam als eigenaar van APS vervolgd. In Ivoorkust heeft Trafigura de kwestie in 2009 afgekocht zonder schuld te bekennen. Daarnaast keerde het bedrijf een vergoeding van 33 miljoen euro uit aan slachtoffers. 6.000 van hen zagen nooit een cent omdat er miljoenen door corruptie zijn verdwenen. De zaak is nu alsnog voor de rechter, omdat een grote groep van zo’n 78 duizend Ivorianen verenigd in de stichting Victimes des Déchets Toxiques Côte d’Ivoire een claim heeft ingediend via Van Beer advocaten vanwege huid- en longproblemen en klachten van neurologische aard. De eigenaar van de afvalverwerker die het gif heeft gestort zit sinds oktober 2008 in de gevangenis voor de duur van twintig jaar en een tussenpersoon kreeg vijf jaar cel. Trafigura werd opgericht door De Turckheim en Claude Dauphin, oud-werknemers van het beruchte Glencore. Dauphin zat zelf vijf maanden voor deze zaak aan de Ivoorkust in de cel en overleed in 2015 op 64-jarige leeftijd aan kanker. Trafigura is om fiscale redenen in Amsterdam gevestigd.

Vink

Het Barneveldse afvalbedrijf Vink heeft vervuilde grond gebruikt voor woningbouw in Barneveld. De gebruikte grond werd onvoldoende schoongemaakt, waardoor de giftige stof styreen (gebruikt bij productie van plastic) en resten van landbouwgif in de grond achterbleven. Uit documenten blijkt dat Vink gerommeld heeft met de administratie, zodat de giftige grond op papier wel schoon is.

Chemische risico’s vanaf het spoor

Uit onderzoek blijkt dat de naleving van de wettelijke verplichting tot registratie van gevaarlijke stoffen op spoorwegemplacementen over het geheel genomen ook ver onder de maat is. In 2020 reden er ruim 8000 ketelwagons met giftige stoffen over de verbinding tussen Rotterdam en België. De komende jaren loopt dit aantal op naar bijna 40.000 in 2030

In Brabant rijden nog steeds vanwege werkzaamheden aan het derde spoor in Duitsland (Betuweroute naar Oberhausen) veel meer wagons met gevaarlijke stoffen dan wettelijk toegestaan is. Vooral bij Breda, Tilburg en Eindhoven worden de vastgestelde hoeveelheden voor het vervoer van het brandbare gas (lpg) overschreden. In het tweede, derde en vierde kwartaal van 2015 reden er langs Breda in plaats van het toegestane aantal van 4.350 maar liefst 6.931 wagons met brandbaar gas.

Ook in Tilburg reden twee keer zoveel wagons brandbaar gas als afgesproken en in Eindhoven werd het aantal met een factor vier overschreden. Bij 111 inspecties die de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) in 2015 heeft uitgevoerd bij spoorwerkzaamheden, zijn bij 35 inspecties overtredingen geconstateerd.

In het Basisnet Spoor zijn maximale risicoplafonds vastgesteld op basis van vastgestelde formules. Bij controles door het ILT bleek dat in 2014 bij 14 van de 412 treinen die gevaarlijke stoffen vervoerden iets mis was. De overtredingen variëren van onjuiste treinsamenstellingen tot het volledig ontbreken van informatie over de aanwezige gevaarlijke stoffen. Zo’n onvolkomenheid leidde in 2011 tot een bijna ramp op rangeerterrein de Kijfhoek bij Zwijndrecht waar met enige regelmaat ontsporingen en ongevallen gebeuren. Hulpdiensten kunnen er volgens de inspectiedienst er dan ook niet van uitgaan dat de informatie die zij over treinen met gevaarlijke stoffen krijgen betrouwbaar en feitelijk juist is.

Chroom-6

Kunstgrasvelden

Schaliegas

De ministerraad heeft met een voorstel van minister Kamp van Economische Zaken (VVD) ingestemd om de komende vijf jaar geen schaliegas te winnen voor commerciële doeleinden en na een motie in de 2e Kamer mag schaliegas tot 2023 niet commercieel gewonnen worden. Met het handelsverdrag TTIP wordt fracking overigens overal in Europa toegestaan en in Engeland is na de machtswisseling ook een wil om schaliegas te gaan winnen. Door het boren en winnen van schaliegas kan er vervuiling van grond- en drinkwater ontstaan door lekkages bij boorgaten en het weglekken van methaan of andere stoffen. Bij fracking worden water, zand en chemicaliën onder hoge druk in de grond gespoten, waardoor gesteente breekt waardoor olie en gas vrij komen. In een studie van de Amerikaanse Duke-universiteit werden sterk verhoogde niveaus aan radioactieve straling gevonden in het water en het slib van een rivier die stroomafwaarts ligt van een schaliegas-boorinstallatie. Ze vonden een hoeveelheid radium, een radioactief metaal waarvan de niveaus die werden gemeten 200 keer hoger dan normaal bleken.

Teerzand

Shell heeft het teerzandenproject Orion in de Canadese provincie Alberta voor een kleine zeven miljard euro verkocht. Shell kreeg het Orion-project 6 jaar geleden in handen door de overname van de Canadese oliemaatschappij Blackrock Ventures. De teerzandindustrie is verantwoordelijk voor enorme hoeveelheden CO2-uitstoot. Voor de productie van een vat teerzandenolie wordt tot 4,5 keer meer CO2 uitgestoten dan voor een vat normale olie. Giftige stoffen van de afvalwaterbassins lekken naar het grondwater. Om de olie uit de grond te krijgen, wordt een dikke laag zand afgegraven en schoongemaakt met chemicaliën.

Kerncentrales

Het kabinet heeft 65  miljoen euro gereserveerd voor ontwikkeling van SMR centrales. De Small Modular Reactors (SMR) komen rond 2030 in Limburg en Noord Brabant. Limburg wil met zo’n SMR industriepark Chemelot van stroom voorzien. De kosten voor het neerzetten van een SMR varieert van 22 miljoen euro tot een miljard. In het nieuwe regeerakkoord voor 2022 staan voor Nederland, ondanks dat er nog geen oplossing is voor het kernafval, twee nieuwe kerncentrales gepland. Bewoners van de grensstreek van Groningen en Drenthe maken zich ongerust over de risico’s van de opslag in zoutkoepels. De nucleaire installaties hebben in 2020 in totaal 13 meldplichtige gebeurtenissen aan de ANVS gemeld. Ook de ontmanteling van Dodewaard en de financiële situatie en de juridische procedure omtrent het opslaan en afvoeren van radioactief afval zijn zorgelijk. De ontmanteling moet voor 1 juli 2045 beginnen (maximaal 40 jaar na gereedkomen van de veilige insluiting). De kosten voor de ontmanteling worden geraamd op  493 miljoen euro.

Ook met de kerncentrales in Duitsland en Frankrijk is het erbarmelijk gesteld. 15 maart 2023 sloot Duitsland dan ook de laatste 3 centrales en de Duitse bondskanselier Olaf Scholz wil ook geen nieuwe kerncentrales meer. Ondanks dat er stemmen opgaan om toch weer in te zetten op kernenergie om CO2-uitstoot tegen te gaan is wat hem betreft kernenergie in Duitsland een “dood paard”

De Franse toezichthouder ASN meldt dat het koolstofgehalte in de buizen en kranen van de koelsystemen bij 32 van de 58 centrales veel te hoog is waardoor het staal kan breken als er ijskoud water door die leidingen loopt. Als de koeling hierdoor uitvalt zijn de gevolgen niet te overzien. Elektriciteitsbedrijf EDF is eigenaar van de centrales en wil in Groot-Brittannië een nieuwe centrale bouwen in het plaatsje Hinkley Point. De Duitse centrale Atomkraftwerk Emsland in Lingen bij Nordhorn, op ongeveer 20 kilometer van de Nederlandse grens ter hoogte van Overijssel heeft sinds de ingebruikname in 1998 al bijna 142 storingen ondervonden. De kerncentrale moet desondanks nog tot 2022 mee. Een kerncentrale in Fukushima raakte zwaar beschadigd in maart 2011 door een aardbeving en een tsunami. De kernreactor smolt en ontplofte kort daarna. Meer dan 150.000 mensen sloegen op de vlucht. Tokyo Electric Power Company, die de verwoeste Fukushima Daiichi-kerncentrale beheerde, mag nu ruim een miljoen ton radioactief water gaan lozen. Het water wordt verspreid geloosd in dertig tot veertig jaar tijd. Volgen Japan bevat het afvalwater minder radioactiviteit dan afvalwater dat door Chinese kerncentrales wordt geloosd.Critici zeggen dat het behandelde water nog hoge doses radioactieve materialen zoals tritium bevat. Japan zegt dat het zich houdt aan de internationale standaarden en wijst erop dat andere landen koelwater lozen met veel hogere concentraties radioactief materiaal. Er is begin februari 2024 zo’n 5500 liter radioactief water weggelekt uit de centrale. Volgens de Japanse energiemaatschappij TEPCO zat er een lek in een installatie van de fabriek die vervuild water verwerkt.

Kern(atoom)bommen

In Volkel zijn 22 Amerikaanse atoombommen opgeslagen. In gelekte en per ongeluk gepubliceerde rapporten wordt de aanwezigheid van de kernwapens genoemd. Rusland dreigt met het gebruik van kernwapens en de NAVO staat klaar om dan ook kernwapens te gaan gebruiken.

Grondstoffenakkoord

180 partijen hebben 24 januari 2021 in Den Haag het Nationaal grondstoffenakkoord getekend met afspraken om de Nederlandse economie te laten draaien op herbruikbare grondstoffen. Namens het kabinet tekenden staatssecretaris Dijksma (Infrastructuur en Milieu) en minister Kamp (Economische Zaken) en namens het Nederlandse bedrijfsleven Hans de Boer (VNO-NCW) en Michaël van Straalen (MKB-Nederland). Unilever neemt als een van de ondertekenaars het voortouw door in 2025 honderd procent recyclebaar plastic te gebruiken voor hun verpakkingen. Met de omschakeling naar een circulaire economie wordt Nederland veel minder afhankelijk van grondstoffen uit het buitenland. Onderzoek toont aan dat tot 2023 de circulaire economie in Nederland goed is voor een marktwaarde van 7,3 miljard euro per jaar en 54.000 banen. Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten, het Interprovinciaal Overleg, innovatieve startups, financiële instellingen, de vakbeweging en milieuorganisaties hebben hun handtekening gezet onder het akkoord. Het Nationaal Grondstoffenakkoord bouwt voort op het in september gepresenteerde plan van het kabinet voor de omslag naar een circulaire economie. Binnen een half jaar worden op de onderwerpen biomassa, voedsel, kunststoffen, maakindustrie, bouw en consumptiegoederen concrete plannen vastgesteld. Daarin komt te staan welke stappen worden gezet voor een volledig circulaire economie in 2050.

Vanaf 2024 zijn plastic wegwerpbekers en plastic maaltijdverpakkingen niet meer toegestaan. Gratis bekers voor ‘koffie to go’ mogen vanaf 2023 al niet meer. “Voor consumptie onderweg en afhaal geldt per juli 2023 dat een bedrag betaald moet worden voor plastic wegwerpbekers en -maaltijdverpakkingen. Er mogen geen plastic wegwerpbekers en voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik meer gratis mogen worden meegegeven bij een hapje of drankje. Deze maatregelen zijn een voortvloeisel uit de Europese Single-Use Plastics-richtlijn van 3 juli 2021. Eerder gingen de gratis plastic tasjes en de plastic rietjes en roerstaafjes al in de ban.

Wie in de kroeg of een restaurant een sigaret wil opsteken, moest vanaf september 2019 naar buiten. De Hoge Raad bepaalde dat rookruimtes in de horeca niet meer zijn toegestaan. Het verbod gold per direct voor cafés, restaurants en andere horecagelegenheden.

Vergif op Nederlandse groente en fruit

Het Europees Parlement heeft 22 november 2023 onder druk van boerenprotesten het eigen voorstel verworpen om het gebruik van bestrijdingsmiddelen tegen 2030 te halveren. Hiermee is de Green Deal van de  baan. Met de komende EP verkiezingen van juni in zicht haalde de Europese Commissie bakzeil en trok een groot aantal plannen van de Green deal in. Rozijnen waren vorig jaar nog zwaarder besmet met pesticiden dan in de jaren ervoor. Er werden volgens door Foodwatch zelfs sporen van illegale middelen aangetroffen op producten die bij diverse grote supermarktketens worden verkocht. Er werden gemiddeld achttien soorten gif resten gevonden. Op één soort rozijnen werden zelfs 39 soorten landbouwgif gevonden. Op een deel werden pesticiden gevonden die verboden zijn in de Europese Unie. Ook biologische rozijntjes zouden volgens de organisatie gif resten bevatten, al zijn het er wel minder dan op de niet-biologische variant. Er wordt overal ook veel gebruik gemaakt van het op nicotine gebaseerde insecticide, acetamiprid, door de bosbouwsector. Ook bladspinazie blijkt niet veilig.  De lidstaten hebben in 2018 al vóór een vrijwel volledig verbod op het gebruik van neonicotinoïde insecticiden in de hele EU gestemd. In kassen is gebruik nog wel toegestaan.

Foodwatch wil dat Syngenta, Bayer AG en BASF stoppen met de productie en export van schadelijke bestrijdingsmiddelen aan ontwikkelingslanden. Deze export draagt bij aan de geschatte 200.000 acute vergiftigingsdoden wereldwijd per jaar, als gevolg van pesticiden. Residuen van deze gevaarlijke proundesticiden op geïmporteerde groente en fruit komen ook nog steeds op het bord van Europese consumenten en in het milieu terecht. Frankrijk heeft de productie en export van deze in de EU extreem giftige bestrijdingsmiddelen per 2022 verboden. Onder de druk van de pesticiden lobby en protesterende boeren wordt dit door de andere EU landen vooralsnog niet overgenomen. Slechts 67% van de buitenteelttelers hield zich in 2019 aan de regels bij het bespuiten van gewassen. In 2016 was dat nog 80%. Dat blijkt uit onderzoek van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) in verschillende buitenteelten. Met buitenteelten worden gewassen bedoeld die in de open lucht worden geteeld, zoals akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, fruitgewassen en sierteeltgewassen. De NVWA voerde in 2019 121 controles uit in de buitenteelten om te controleren of telers zich bij het bespuiten van de gewassen aan de regels houden. Het ging hier om neerwaarts spuiten in akkerbouwgewassen, vollegrondsgroenten, bloembollen en vaste planten en op- en zijwaarts spuiten in fruit- en boomkwekerijgewassen. Op fruit en groente uit Nederland wordt een groeiend aantal zeer schadelijke bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Dat blijkt uit een analyse van meetgegevens van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) door Pesticide Action Network Nederland (PAN NL). Bij appels, peren, kersen, spinazie en komkommers was tussen 2007 en 2020 een duidelijke toename te zien van het aantal verschillende schadelijke bestrijdingsmiddelen dat erin werd aangetroffen. De actiegroep keek specifiek naar 55 middelen die volgens een Europese verordening uit 2009 van de markt moest omdat ze het meest schadelijk zijn voor de gezondheid of het milieu.

Onderzoekers hebben voor het eerst aangetoond dat het glyfosaat, ofwel RoundUp, het zenuwstelstel van dieren aantast. Het middel dringt zo ver door in de voedselketen dat glyfosaat in de VS  inmiddels wordt aangetroffen in 80 procent van de urinemonsters van mensen. Onderzoekers noemen de resultaten “behoorlijk verontrustend”. De onderzoekers ontdekten dat het middel bij aardwormen leidt tot hevige lichamelijke reacties die lijken op die van epilepsie of beroertes. Glyfosaat beïnvloedt de zogeheten GABA-A receptoren in het zenuwstelsel, die essentieel zijn voor beweging maar ook van invloed op slaap en stemming. Verontrustend daarbij is dat de schadelijke effecten al optreden bij hoeveelheden die ver onder toegestane normen liggen. De effecten traden op bij een dosering die 300 keer minder is dan in de VS toegestaan. De onderzoekers wijzen er op dat nog niet duidelijk is of RoundUp van invloed is op het ontstaan van bijvoorbeeld epilepsie, beroertes of Parkinson, ziektes waarvan wel vaststaat dat ze in opmars zijn.

Op aardbeien zitten de meeste bestrijdingsmiddelen omdat de stoffen in het fruit worden opgenomen. De Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit ontdekte na onderzoek bij verschillende groenten en fruit dat aardbeien met gemiddeld zeven tot acht schadelijke bestrijdingsmiddelen waren bespoten. Op een partij aardbeien zouden zelfs zeventien verschillende stoffen te vinden zijn. In het merendeel van de onderzochte peren, appels, aardbeien en prei werd in 2020 toch minimaal één bestrijdingsmiddel uit die groep gevonden, zoals de hormoon verstorende stof difenoconazool die vijf keer vaker werd aangetroffen dan in 2006. Het gaat om een stof die in verband worden gebracht met een heel scala aan serieuze effecten, zoals Parkinson, autisme, schildklierafwijkingen en voortplantingsproblemen. Juist om de cocktail van verschillende bestrijdingsmiddelen maakt PAN NL zich zorgen. Al dertien jaar geleden werd in Brussel besloten dat een kleine zestig middelen zo snel mogelijk moesten worden vervangen door minder schadelijke alternatieven. Niet na tien of vijftien jaar – zoals standaard is bij bestrijdingsmiddelen – maar al na zeven jaar moet voor deze middelen daarom opnieuw worden beoordeeld of er inmiddels betere alternatieven zijn. In Nederland is sinds 2009 geen enkel middel van de beruchte lijst vervangen. In fruit en groente uit Nederland zijn de afgelopen jaren dus zelfs meer in plaats van minder verschillende van deze schadelijkste bestrijdingsmiddelen aangetroffen. Voor de maximale gehaltes bestrijdingsmiddelen in producten zijn strenge Europese normen, waar de NVWA op controleert. Daarbij worden in de praktijk weinig overtredingen geconstateerd. PAN NL stelt dat dit komt omdat niet wordt gekeken naar de mix van bestrijdingsmiddelen. In een bakje aardbeien zitten misschien zes verschillende restjes bestrijdingsmiddelen. Daarna eet je een appel waarop er drie zitten. Internationaal groeit dit stapelbewijs dat er een verband is tussen landbouwgif en het ontstaan van ziekten als parkinson, alzheimer en ALS. Ook de instantie die over toelating gaat, erkent ‘dat het niet hard gaat en dat er niet of nauwelijks middelen van de lijst zijn vervangen. Goed wassen van groente en fruit helpt alleen om vuil, stof en bacteriën te verwijderen, en niet of amper tegen gif. Sommige bestrijdingsmiddelen zijn specifiek bedoeld om juist bij water te blijven hechten en moeten dus ook tegen een regenbui kunnen.

Er wordt op steeds meer groente en fruit schadelijke bestrijdingsmiddelen gevonden. In totaal waren er in 2019 op 13 procent van alle groenten en 29 procent van al het fruit pesticiden aanwezig. In 2011 was dat nog respectievelijk 11 en 18 procent. Bij het fruit ‘scoorden’ blauwe bessen (51 procent), perziken (45 procent) en aardbeien (38 procent) het slechtst. Groenten met de meeste sporen van pesticiden zijn selderij (50 procent), knolselderij (45 procent) en bloemkool (31 procent).

Genetisch gemodificeerde soja, het voornaamste voedsel van onze koeien, varkens en kippen zit vol gifstoffen. Terwijl het verbouwen van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa aan banden ligt, importeert Nederland jaarlijks zo’n 8.3 miljoen ton. De genetisch gemodificeerde soja wordt bespoten met het kankerverwekkende agressieve bestrijdingsmiddel Roundup van Bayer en door RNA manipulatie eerst resistent gemaakt voor de werking van het glyfosaat dat in het onkruidbestrijdingsmiddel zit. Na een Freedom of Information Act-verzoek van US Right to Know publiceerde de FDA documenten waaruit bleek dat het bureau “een redelijke hoeveelheid” glyfosaat in verschillende bewerkte voedingsmiddelen heeft gevonden. Het IARC publiceerde in The Lancet Oncology dat dit glyfosaat mogelijk kankerverwekkend is en bij mensen mogelijk non-Hodgkin-lymfklierkanker kan veroorzaken. Volgens het IARC is het middel aangetroffen in het bloed van landarbeiders, wat aantoont dat het door het lichaam wordt opgenomen. In Nederland mag Roundup vanaf eind 2015 aan particulieren niet meer verkocht worden, maar komt dus nog steeds via de voedselketen bij de consument terecht, zoals in cornflakes producten. Toch is voor Rijkswaterstaat in een waterwingebied een uitzondering gemaakt om het middel te gebruiken voor het bestrijden van ongewenste planten- en bomengroei in de kribben van de IJssel. Water uit de IJssel wordt op een aantal plekken gebruikt voor drinkwater.

Europarlementariërs uit dertien verschillende landen deden in april mee aan een urinetest waaruit bleek dat 49 politici glyfosaat in hun lichaam hadden. Gemiddeld werd er 1,7 microgram per liter aangetroffen, ongeveer zeventien keer meer dan in ons drinkwater mag zitten. Op 19 mei wordt er door de lidstaten gestemd over glyfosaat en of het de komende 10 jaar in Europa op de markt mag blijven. Kritische landen zijn Italië, Zweden en Frankrijk.De Europese Commissie verlengt de toelating van het omstreden onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat met 10 jaar. Dat besluit is vandaag direct genomen, nadat de Europese lidstaten opnieuw geen besluit namen over het voorstel van de Europese Commissie.Bij een nieuwe stemming onthield een meerderheid, waaronder Nederland, zich opnieuw van een oordeel. Dat gebeurde enkele weken gelden ook al. In Nederland is sinds eind maart het professioneel gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen, waaronder glyfosaat, op verhardingen buiten de landbouw verboden. Voor overige terreinen gaat dat verbod eind 2017 in. De staatssecretaris wil ook niet ingrijpen op de toelating van insectenbestrijder imidacloprid. Hij wacht eerst af wat het College voor de Toelating voor Gewasbeschermingsmiddelen en Biociden zegt van een nieuw onderzoek naar de overschrijding van de norm voor imidacloprid in oppervlaktewater in glastuinbouwgebieden. Binnen de EU is de hernieuwing van de licentie voor diquatdibromide, de werkzame stof in Reglone, ook ter discussie. Nadat de EFSA haar zorgen uitsprak over het middel wil de Europese Commissie nu een verbod. Diquatdibromide is een zeer giftige stof en sterk irriterend voor de ogen, en irriterend voor de huid en de luchtwegen. Contact van de huid met geconcentreerd materiaal kan blaren veroorzaken. Inname van een hoge dosis kan leiden tot vergiftiging van lever, nieren, maag en andere ingewanden. Diquatdibromide is ook zeer toxisch voor waterorganismen.

Het verbod in het Besluit gewasbeschermingsmiddelen en biociden geldt ook niet voor het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw, omdat er op dit moment nog onvoldoende alternatieven beschikbaar zijn. Aardappelboeren gebruiken bijvoorbeeld giftig koperoxychloride als bestrijdingsmiddel op biologische aardappelen. Sommige metingen geven aan dat de concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater 25.000 keer boven de norm was. VVD, CDA en PvdA zien desondanks een verbod niet zitten, ondanks de dramatische gevolgen. Het rapport van het Centrum voor Milieuwetenschappen Leiden (CMK) luidt de noodklok voor zowel het toelatingscriterium van de concentratie imidacloprid als de waterkwaliteitsnormen. De concentratie imidacloprid in het oppervlaktewater is te hoog om aan de normen te voldoen. Er wordt jaarlijks 20.000 ton van het goedje geproduceerd en verspreid over het land en is zo giftig en blijft zo lang in het milieu dat Overheidsmaatregelen nu snel nodig zijn. Het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) heeft in haar laatste vergadering besloten tot de toelating van twee nieuwe gewasbeschermingsmiddelen. Daarnaast werd de toelating van 27 andere middelen ingetrokken, waarvan 15 producten met de werkzame stof glyfosaat. De ingetrokken middelen betreffen Shiro, Safari, Duactive, Dual Gold, Efica 960EC, Camix, Apollo, Acaristop 500 SC, Roundup, Roundup PowerMax, Roundup Ultimate, Roundup Evolution, Roundup Extra, Roundup Tempor, Wopro Clomazone 3, Catamaran, Glyphogan Allround, Clinic N, Klaverblad-Glyfosaat, Amega Ace, Clinic Free, Clinic, Glyfall, Etna, Dimix 500 SC, Diprospero en Carpovirusine.

Vergif in koffie

In Brazilië, ’s werelds grootste koffieproducent, is het gebruik van bestrijdingsmiddelen in tien jaar tijd met 190 procent toegenomen. Daar wordt jaarlijks ongeveer 38 miljoen kilo aan pesticiden gebruikt voor de koffieplantages. Sinds 2019 zijn er 475 nieuwe bestrijdingsmiddelen goedgekeurd in Brazilië. Meer dan een derde daarvan is in Europa verboden. Er verschijnen steeds meer rapporten over pesticiden die het grondwater en de ecosystemen vervuilen. Ook zijn er gezondheidsproblemen bij mensen en dieren in gebieden waar koffie wordt geteeld. Van huidaandoeningen tot ademhalingsmoeilijkheden en van hoge bloeddruk tot hart- en vaatziekten en kanker. Dit lijkt allemaal gelinkt te zijn aan het gebruik van pesticiden bij de koffieproductie”, zegt hoofdonderzoeker Athina Koutouleas van de University of Copenhagen, die samen met anderen een grote metastudie uitvoerde naar het onderwerp.

Milieuvervuiling in de ruimte

Milieuvervuiling op zee

This domain is for sale